اصطلاح IPO مخفف كلمات Initial Public Offering ميباشد و به معني اولين فروش سهام شركت به عموم مردم است. رواج اين اصطلاح در بين عموم مردم به بازارهاي پررونق 1990 برميگردد. شركتها براي بدست آوردن وجوه نقد مي توانند مبادرت به فروش اوراق قرضه يا سهام بنمايند.
در تقسيم بندي كلي شركتها به دو طبقه تقسيم ميشوند: 1- سهامي عام 2- سهامي خاص
در شركتهاي سهامی خاص تعداد سهامداران كم است و لزومي به افشاء همه اطلاعات شركت در صورتهاي مالي وجود ندارد. هركسي كه مايل باشد مي تواند يكي از اين شركتها را تاسيس كند. كافي است به اداره ثبت شركتها مراجعه كرده و مدارك قانوني مورد نياز را تهيه كرد. اكثر شركتهاي كوچك بصورت سهامي خاص هستند هرچند كه شركتهاي بسيار بزرگي نيز وجود دارند كه در مالكيت بخش خصوصي هستند.
معمولا” خريد سهام شركتهاي سهامي خاص امكان پذير نمي باشد، شما ممكن است پيش يكي از سهامداران يك شركت سهامي خاص برويد و تقاضا كنيد كه بخشي از سهام خود را به شما بفروشد اما او هيچ الزامي براي اين كار ندارد اما شركتهاي سهامي عام حداقل درصدي از سهام خود را به عموم مردم فروخته اند و سهام آنها در بورسهاي اوراق بهادار معامله ميشود پس شركتهاي سهامي خاص از طريق IPO ميخواهند به شركتهاي سهامي عام تبديل شوند و بعبارت ديگر به ميان عموم مردم بروند.
شركتهاي سهامي عام هزاران سهامدار دارند و محدوديتها و مقررات سختگيرانه اي بر آنها اعمال ميشود. آنها هيات مديره دارند و بايد اطلاعات مالي سه ماهه اي را گزارش دهند. اين گزارش دهي معمولا” به بورس هاي اوراق بهادار كشورها صورت ميگيرد از نقطه نظر سرمايه گذاران نكته جالب شركتهاي سهامي عام قابل معامله بودن سهام آنها در بازار آزاد مثل ساير كالاهاي ديگر است. مدير عامل شركت سهامي عام هركس با هر شخصيتي كه باشد نمي تواند مانع خريد شما از سهام شركت تحت مديريتش گردد.
چرا شركتها مي خواهند سهامي عام شوند؟
سهامي عام شدن باعث جمع آوري وجوه نقد ميشود آنهم به مقدار زياد. اينكه سهام شركتي در بين عموم مردم معامله شود درهاي زيادي را به سوي شركت باز ميكند.
1- اين شركتها توانايي گرفتن وامهاي كلان با نرخ بهره پايين را دارند و يا مي توانند اوراق بدهي با بهره پايين منتشر كنند.
2- بعلت وجود تقاضاي هميشگي در بازار آنها مي توانند سهام جديد منتشر كنند.
3- فعاليتهايي مثل جذب و ادغام از طريق فرايند سهام براحتي صورت ميگيرد.
4- معامله در بازارهاي باز به معني نقدينگي است. سرمايه گذاريهاي انجام شده در سهام شركتهاي بورسی را ميتوان خيلي سريع به وجه نقد تبديل كرد.
معامله سهام شركت در يكي از بورسهاي معتبر براي هر شركتي يك پرستيژ بزرگ محسوب ميشود چراكه امكان پذيرفته شدن در بورس و در ليست شركتهاي بورسی قرار گرفتن براي همه شركتها ممكن نمي باشد. درگذشته شركتهاي بخش خصوصي براي پذيرفته شدن در بورس بايد از نظر بنيادي بسيارقوي و مستحكم مي بودند اما امروزه اين الزامات شديد و سخت وجود ندارد. شركتها ديگر براي عرضه اوليه نيازي به بنيه مالي قوي و سابقه معتبر عملياتي ندارند حتي IPO از طريق شركتهاي كوچكي كه براي توسعه تجارت خود بدنبال منابع مالي هستند صورت ميگيرد. اگرچه بدنبال گسترش و توسعه تجارت بودن بخودي خود امر نادرستي نمي باشد اما بيشتر اين شركتها نه تنها هرگز سودي براي سهامداران نداشتند حتي بدنبال برنامه هاي سود آوري براي آينده هم نبودند. درواقع هدف اصلي اين IPO ها پولدار كردن موسسان شركتها بود و هدفي با نام ايجاد ارزش براي سهامداران وجود نداشت درواقع IPO شروع يك فعاليت و اقدام تجاري نبود بلكه خود IPO مقصد و پايان كار تلقي ميشد.
ممكن است فكر كنيد كه چگونه اينكار ممكن است؟ توجه كنيد كه IPO چيزي به جزء يك كار فروش نمي باشد تنها تفاوت در این است که اينجا كالا سهام است. اگر هركس فروشنده ماهري باشد و مردم را قانع كند كه سهام شركت اورا بخرند مبلغ زيادي پول جمع آوري خواهد كرد. سرمايه گذاران بايد در خريد سهام IPO ها دقت زيادي داشته باشند چراكه ممكن است در ريسك بزرگي وارد شوند.
معمولا” IPO از طريق يك بانك سرمايه گذاري (Investment Bank) صورت ميگيرد هرچند كه خود شركت هم ميتواند مستقيما” به عمليات IPO اقدام كند اما معمولا” الزامات بوس ها شركتها را مجبور به استفاده از خدمات بانك سرمايه گذاري ميكند. درواقع بانكهاي سرمايه گذاري واسطه بين شركتها و سرمايه گذاران مي باشند. قبل از هر اقدامي شركت و بانك سرمايه گذاري در مورد معامله مورد نظر كه همان IPO (عرضه اوليه سهام شرکت ) باشد باهم مذاكره مي كنند. موارد مذاكره شامل مبلغ پذيره نويسی ، نوع اوراق بهاداري كه منتشر خواهد شد (پذيره نويسی ميتواند شامل سهام يا اوراق بدهي باشد) و ساير جزييات لازم باشد.
ساختار معامله بين شركتها و بانك سرمايه گذاري پذيره نويس ميتواند به اشكال زير باشد :
1- تضمين فروش (Firm Commitment)
تعهدي است كه به موجب آن يك بانك سرمايه گذاري (موسسه تامين سرمايه) متعهد ميشود تمام سهام شركتي را بخرد و مسئوليت سهام فروش نرفته را مي پذيرد.
2- عرضه با شرط نهايت كوشش (Best Efforts)
تعهدي است كه به موجب آن موسسه تامين سرمايه (بانك سرمايه گذاري) متعهد ميشود نهايت سعي خود را در فروش سهام شركت به انجام برساند و سهام فروش نرفته را به شركت انتشار دهنده بازگرداند.
بعد از انجام مراحل فوق بانك سرمايه گذاري اقدام به فراهم كردن مدارك مورد نياز براي كميسيون بورس اوراق بهادار مي كند و همراه با اين مدارك اطلاعاتي در مورد چگونگي عرضه ، صورتهاي مالي ، سوابق مديريت شركت ، مسائل قانوني شركت ، هدف IPO و دارندگان سهام شركت را افشاء ميكند. كميسيون اوراق بهادار مدت زماني را براي رسيدگي به صحت اطلاعات ارائه شده و كفايت افشاء آنها مشخص ميكند كه به دوره سكون (Cooling-off Period) معروف است.
(از روزي كه يك شركت آمريكايي براي انتشار سهام جديد تشكيل پرونده ميدهد دست كم 20 روز طول مي كشد تا تاريخ موثر ثبت آن سهام تعيين شود اين دوره را دوره سكون مي نامند در اين دوره نمي توان اوراق بهادار را به عموم عرضه كرد- فرهنگ اصطلاحات مالي- جهانخاني). بعد از تاييد كميسيون بورس اوراق بهادار تاريخ موثري كه در آن تاريخ، اوراق بهادار به عموم عرضه خواهد شد مشخص ميشود.
در طول دوره سكون پذيره نويس شروع به تهيه پيش آگهي پذيره نويس (Red Herring) ميكند. Red Herring اصطلاحي است كه در رابطه با پيش آگهي انتشار سهام جديد قبل از اينكه نزد كميسيون بورس اوراق بهادار ثبت شده باشد بكار ميرود. علت نامگذاري به Red Herring اين است كه جمله عدم تاييد آن توسط كميسيون با خودكار يا جوهر قرمز روي آن نوشته ميشود. اين آگهي پذيره نويس اوليه شامل همه اطلاعات در مورد شركت به استثناي قيمت عرضه اوليه و تاريخ عرضه اوليه ميباشد. شركت عرضه كننده سهام و بانك سرمايه گذاري پذيره نويس در حاليكه آگهي پذيره نويس را دردست گرفته اند به دنبال برگزاري سمينارهاي تبليغاتي هستند (Dog and Pony Show).
(اين سمينارها توسط موسسات تامين سرمايه يا سازمانهاي كارگزاري براي جلب توجه سرمايه گذار ها و سرمايه گذاري در اوراق بهادار جديد برگزار ميشوند- جهانخاني)
با نزديكتر شدن تاريخ عرضه اوليه ،شركت و پذيره نويس شروع به تصميم گيري در مورد قيمت عرضه اوليه ميكنند ، تصميم گيري در مورد قيمت اوليه عرضه اوراق فرايند پيچيده اي دارد و به عوامل مختلفي چون نوع فعالیت شركت ، ميزان موفقيت در سمينارهاي تبليغاتي وشرايط فعلي بازار بستگي دارد. در نهايت اوراق بهادار فروخته شده و پول از سرمايه گذاران جمع آوري ميشود.
همانطوريكه توجه داريد فرايند IPO فرايند بلند مدت و پيچيده اي است و سرمايه گذاران انفرادي و كوچك تا آخر اين فرايند در IPO درگير نميشوند چراكه براي شركت و پذيره نويس بازار هدف ، سرمايه گذاران نهادي و بزرگ است. درصورتي كه پذيره نويس معتقد به موفق بودن عمليات پذيره نويسی در قيمت عرضه اوليه باشد روزهاي خوشي در انتظار مشتريان نهادي بانك هاي سرمايه گذاري پذيره نويس خواهد بود و شما تصور نكنيد كه با داشتن موجودي 1000 دلاري در يك بانك سرمايه گذاري از عرضه هاي اوليه بهره خواهيد برد. براي سهم بردن از عرضه هاي اوليه داغ بايد شما از مشتريان عمده و پر معامله بانك سرمايه گذاري پذيره نويس باشيد. حرف آخر اينكه شانس شما براي گرفتن عرضه هاي اوليه آنهم بموقع چيزي نزديك صفر است مگر اينكه شما از افراد درون سازماني باشيد. اگر شما هم صاحب عرضه هاي اوليه شديد احتمالا” به اين دليل است كه كس ديگري مشتاق خريد آن نبوده است.
درست است براي هر قانوني استثنا وجود دارد و اين مطلب نادرستي است اگر بگوييم شما اصلا” از IPO خوب بهره اي نخواهيد برد اما توجه داشته باشيد كه اين احتمال ، احتمال بالايي نيست اگر شما سرمايه گذار جزء هستيد.
مواردي كه قبل از سرمايه گذاري در IPO بايد به آن توجه داشته باشيد :
1- تجزيه و تحليل شركتهايي كه سالها از زمان تاسيس آنها مي گذرد و اطلاعات مالي سالهاي قبل آن دردسترس است به اندازه كافي سخت و پيچيده است چه برسد به شركتهايي كه براي اولين بار و همزمان با تاسيس ، عرضه اوليه سهام ميكنند. پس در خريد سهام شركتهايي كه سابقه تاريخي ندارند بايد دقت بيشتري صورت بگيرد. تنها منبع اطلاعاتي شما آگهي پذيره نويسي اوليه مي باشد پس آنرا بدقت مطالعه كرده و توجه خاصي به مواردي مثل تيم مديريت و برنامه شركت براي استفاده از وجوه جمع آوري شده از طريق IPO داشته باشيد.
2- به پذيره نويس ها هم توجه داشته باشيد ، معمولا” IPO هاي موفق از طرف كارگزاران بزرگ حمايت ميشوند.به كارگزاراني كه سوابق خوبي در عرضه هاي موفق IPO ها داشته اند اولویت بدهید. در مورد بانك هاي سرمايه گذاري كوچك دقت بيشتري داشته باشيد چراكه آنها ممكن است هر نوع پذيره نويسي را از طرف هر شركتي قبول كنند.
3- به دوره حبس (Lockup Period) توجه داشته باشيد. اگر به نمودار اكثر IPO ها توجه داشته باشيد متوجه خواهيد شد كه اكثر آنها بعد از چند ماه ،روند روبه كاهشي را دنبال مي كنند علت اين امر اغلب مواقع وجود دوره حبس است. هنگامي كه شركت از طريق فرايند IPO سهامي عام ميشود معمولا” پذيره نويس يك توافق دوره حبس با افراد دروني شركت اعم از كارمندان ، كارگران و ساير سهامداران اصلي تنظيم ميكند و از طريق اين توافق آنها را از فروش سهام شركت در يك دوره خاص منع ميكند. دوره حبس ميتواند از 3 تا 24 ماه باشد. برطبق قوانين بورس اوراق بهادار 90 روز حداقل زمان دوره حبس است و مدت زماني بيشتر از اين زمان برطبق نظر پذيره نويس خواهد بود. مشكل اصلي اينجاست كه وقتي دوره حبس به پايان ميرسد افراد دروني شركت براي فروش سهام خود هجوم ميبرند و آنها براي عقب نماندن از بازار و شناسايي سودهاي خود سعي در فروش هرچه زودتر سهام خود دارند و اينكار باعث كاهش تدريجي قيمت سهام شركت ميشود.
زرنگ بازي (Flipping)
منظور از زرنگ بازي در IPO فروش سهام خريداري شده در چند روز بعد از خريد سهام براي شناسايي سود كوتاه مدت است. كارگزاران چنين مشترياني را در ليست سياه خود براي عرضه هاي اوليه بعدي قرار ميدهند. همين ! هيچ قانوني براي جلوگيري از زرنگ بازي سرمايه گذاران وجود ندارد و كارگزار شما( اگر شما هم از زرنگ بازان باشید) ممكن است زماني كه بعد از عمليات زرنگ بازي با او دست ميدهد به روي شما لبخند نزند !
شركتها نيز از فروش سهام خود به زرنگ بازان اكراه دارند چراكه به دنبال سهامدار سرمايه گذار هستند نه معامله گر. البته سرمايه گذاران نهادي و بزرگ از فرايند زرنگ بازي سودهاي كلاني بدست مي آورند ولي در مورد آنها اصلا” نمي توان كاري كرد، آنها قدرت خريد دارند. بعلت عمليات زرنگ بازي كه در سهام IPO صورت مي گيرد بهتر است اگر در زمان عرضه اوليه چنين سهامي نصيب شما نشد ديگر دنبال آن نرويد. بيشتر IPO ها كه سودهاي آنچناني در روزهاي اوليه عرضه نصيب دارندگان خود مي كنند بعد از مدتي كه سرمايه گذاران نهادي سود خود را كسب كردند سقوط خود را شروع مي كنند.
از هيجان زده شدن اجتناب كنيد.
بايد متوجه اين نكته باشيد كه پذيره نويسان و يا موسسات تامين سرمايه فروشنده هستند. تمام پروسه پذيره نويسي به طور عامدانه برای جلب توجه هرچه بيشتر برنامه ريزي شده است. IPO براي هر شركت فقط يكبار اتفاق مي افتد و بعيد است كه صاحبان شركت براي بزرگترين شانس زندگيشان برنامه ريزي نكرده باشند. البته بعضي از IPO ها بعد از عرضه اوليه به روند صعودي خود ادامه ميدهند اما بيشتر آنها در طول سال اول به قيمتهاي پايين تر از قيمت عرضه اوليه نزول پيدا مي كنند. پس سهام IPO را بخاطر IPO بودن نخرید. سرمايه گذاري كنيد اگر سرمايه گذاري خوبي است.
نوشته: محمد خان زاده –کارشناس بورس منطقه ای آذربایجان شرقی
بازدیدها: 0
