توسعه پایدار به معنی تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی برای حداکثرسازی رفاه انسان کنونی، بدون آسیب رساندن به توانایی نسل‌های آینده، برای برآوردن نیازهای‌شان می‌باشد.
توسعه یا انکشاف پایدار، روندی است که طی آن مردم یک کشور نیازهای خود را برآورده می‌سازند تا زندگی خود را ارتقا بخشند، بدون این‌که از منابعی که به نسل‌های آینده تعلق دارد، مصرف کنند.
{jcomments on} بنابراین توسعه زمانی پایدار خوانده می‌شود که مخرب نباشد و امکان حفظ منابع به‌شمول منابع زیر زمینی، معادن، آب، خاک، منابع ژنتیکی، گیاهی و جانوری را برای آیندگان فراهم کند. در توسعه پایدار، اصل این است که منابع طبیعی به‌گونه‌ای محافظت شوند که نسل‌های آینده دست‌کم بتوانند به اندازه نسل کنونی از آن بهره‌مند شوند.
بحث توسعه پایدار، به‌دنبال دو تحول اساسی در سطح بین‌المللی مطرح شد که یکی بحران نفتی سال ۱۹۷۳ و دیگری اعتراض‌های گروه صلح سبز و طرفداران محیط‌زیست بر آلودگی زمین و نابودی محیط‌زیست در اثر توسعه صنعتی و انباشت زباله‌های سمی کارخانه‌جات و نیز آسیب‌دیدگی لایه اوزون بود.
البته اصطلاح توسعه پایدار از اوایل قرن بیستم در کتاب‌ها و نوشته‌ها به‌کار رفته است. اما بحث‌های تخصصی و کارشناسانه پس از دو واقعه مذکور، آغاز شد که نقطه اوج این بحث‌ها، منجر به کنفرانس جهانی توسعه پایدار ملقب به اجلاس زمین در سال ۱۹۹۲ در شهر ریودوژانیروی برازیل منجر گردید که بعدها به اجلاس ریو مشهور شد و در آن قطع‌نامه‌ای در جهت ارایه راهبردهایی برای حرکت در جهت توسعه پایدار کشورهای جهان، صادر گردید و کشورهای جهان ملزم به پیروی از این قطع‌نامه شدند.
نشست جهانی محیط‌زیست و توسعه که برای نخسیتن‌بار این اصطلاح را ارایه کرد، توسعه پایدار را به‌عنوان توسعه‌ای تعریف کرد که نیازهای نسل کنونی را بدون ایجاد اشکال در توانایی نسل‌های آینده در برآوردن احتیاجات خود تامین می‌کند.
کشورهای اشتراک‌کننده، مهم‌ترین تعریفی که از توسعه پایدار در اجلاس ریو ارایه کردند، چنین است: «توسعه‌ای که نیازهای کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسل‌های آینده، برآورده ساخته و در آن به محیط‌زیست و نسل‌های فردا نیز توجه شود.»
هرچند تاکنون تعریف‌های زیادی از توسعه پایدار ارایه شده، اما محور تمامی تعریف‌ها، نسل‌های بعدی و نیز توجه به آینده بوده و در تعریف‌های ارایه شده، توجه به محیط‌زیست و حفاظت از محیط‌زیست جهانی، در اولویت‌های نخست قرار گرفته است.
با این حال، در این نشست کشورهای اشتراک‌کننده بر کاهش تعداد افرادی که دسترسی به آب ندارد، تاکید کردند تا سال ۲۰۱۵ میلادی به نصف برسد، هم‌چنین تا سال ۲۰۲۰ مواد شیمیایی که بر سلامتی انسان و طبیعت تاثیرات مخرب می‌گذارند به حداقل آن کاهش یابد.
نصف کردن سرعت کاهش ذخیره‌های دریایی و رساندن منابع دریایی به سطحی پایدار تا سال ۲۰۱۵ میلادی، کاهش روند از بین رفتن تنوع طبیعی تا سال ۲۰۱۰ میلادی، افزایش پایداری در استفاده از انرژی‌های تجدیدشونده و برنامه‌ریزی برای تدوین برنامه‌ای ۱۰ساله در مورد توسعه پایدار از اصلی‌ترین توافقات این نشست بود.
خواست‌هایی که کم‌تر تحقق یافته است
هم‌چنین شرکت‌کنندگان در اجلاس ریودوژانیرو در مورد مبارزه با فقر، تغییر الگوی مصرف، جمعیت و پایداری، حفظ و توسعه بهداشت انسان، اسکان پایدار بشر، تصمیم‌گیری در زمینه توسعه پایدار، حفاظت از جو (اتمسفیر)، مدیریت پایدار منابع زمینی، مبارزه با جنگل‌زدایی، مبارزه با بیابان زیستی، مدیریت صحیح فن‌آوری زیستی، حفاظت و مدیریت اقیانوس‌ها، حمایت و مدیریت منابع فاضلاب‌ها، مدیریت پس‌ماندهای رادیواکتیو، تقویت نقش زنان، کودکان و نوجوانان در توسعه پایدار، تقویت نقش مردم بومی، تقویت نقش سازمان‌های غیردولتی، مقام‌های محلی (شهرداری‌ها)، تقویت نقش کارگران و اتحادیه‌های کارگری، تقویت نقش تجارت و صنعت، جامعه علمی علم در خدمت توسعه پایدار، آگاهی عمومی و آموزش‌های حرفه‌ای، توانمندسازی برای توسعه پایدار و سازمان‌دهی برای توسعه پایدار به توافق رسیده‌اند تا در راستای این اهداف گام بردارند.
اما با گذشت چند سال از این نشست و مواردی را که دولت‌ها در راستای رسیدن به آن توافق کرده‌اند، تاکنون در برخی از کشورهای توسعه‌نیافته به‌شمول افغانستان پوشیده باقی مانده است.
در واقع توسعه پایدار بر پایه هوشیاری انسان نسبت به خودش و نسبت به منابع طبیعی کره زمین استوار است و خواهان یک سبک زندگی پایدار برای همه انسان‌ها است و مخالف مصرف بیش از اندازه، تلف کردن منابع و بی‌توجهی به نسل‌های آینده و قطع رابطه با گذشته است.
بنا یک پرسش می‌تواند آن باشد که آیا سبک کنونی زندگی قابل قبول است و آیا صحیح است که این سبک از زندگی و بهره‌برداری از منابع پایه به نسل‌های بعدی تسری پیدا کند؟
در همین حال، اصل نخست اعلامیه ریو، حاکی از این است که انسان محور توجه توسعه پایدار است و انسان‌ها سزاوار و مستحق یک زندگی سالم و مولد درهم‌سازی با طبیعت می‌باشند و توسعه پایدار به زبان فنی می‌تواند به‌عنوان مسیر توسعه‌ای که در آن بهینه‌سازی رفاه برای نسل امروزی که منجر به کاهش رفاه آینده نمی‌شود تعریف شود.
قرار گرفتن در این مسیر مستلزم از بین بردن زیاده‌روی‌هایی است که به تهی شدن منابع طبیعی و تخریب محیط‌زیست منجر می‌شود.
تاکید بر برابری در توسعه پایدار
هم‌چنین مفهوم برابری به‌عنوان یکی از بنیادهای توسعه پایدار که عدالت بین‌نسلی را با عدالت درون‌نسلی تلفیق می‌کند، مستلزم آن است که ساختار الگوهای درآمدی و توزیعی تغییر پیدا کند.
بنابراین از نظر بعضی از صاحب‌نظران می‌توان آن را به‌عنوان پیش‌شرطی برای اتخاذ هرگونه استراتژی در ارتباط با توسعه پایدار دانست. واقعیت این است که بدون عدالت اجتماعی در بین نسل حاضر عدالت بین نسلی امکان‌پذیر نیست.
با این همه، ده‌سال پس از کنفرانس ریو، در سال ۲۰۰۲ کنفرانس دیگری در شهر ژوهانسبورگ در افریقای جنوبی در سطح وزیران برخی از کشورها و کارشناسان محیط‌زیست برگزار شد و هدف آن تاکید بر مصوبات کنفرانس ریو و اجرایی کردن این مصوبات در سطح جهانی بود.
کارشناسان و دانشمندان پس از کنفرانس‌های یادشده تاکید کردند که پایداری چهار جنبه دارد. پایداری در منابع طبیعی، پایداری سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی.
توسعه پایدار در حقیقت تنها بر جنبه زیست‌محیطی اتفاقی تمرکز ندارد، بل به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی آن نیز توجه می‌کند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط‌زیست است.
با گذشت ۲۱ سال از نخستین کنفرانس جهانی محیط‌زیست که برای نخسیتن‌بار توسعه پایدار مطرح شد، این واژه هنوزهم یکی از بحث‌های بسیار مهم و رایج در سطح بین‌المللی است. سازمان‌ها و نهادهای پرطرفدار محیط‌زیست در جهان و هم‌چنین سازمان ملل از مهم‌ترین ارگان‌های دخیل در این امر هستند.
در واقع بحث توسعه پایدار، در ابتدا مربوط به دو مبحث عمده بوده است. یکی منابع غیرقابل تجدید در جهان مثل منابع فوسیلی و دیگری بحث آلودگی محیط‌زیست و آلودگی کره زمین.
این دو عامل، نخستین و مهم‌ترین عوامل مطرح شدن بحث توسعه پایدار در جهان بوده‌اند، اما اکنون این مقوله در تمامی رشته‌ها و منجمله معماری و شهرسازی نیز مطرح بوده و کارشناسان و دست‌اندرکاران هر رشته، در صدد تعریف و تبیین این مفهوم در رشته خاص خود می‌باشند.
اصل‌های توسعه پایدار
با این حال، دانشمندان، توجه به استفاده از منابع تجدیدپذیر مثل انرژی خورشیدی، آبی و باد، استفاده کم‌تر از انرژی‌های تجدیدناپذیر و آلوده‌کننده مثل سوخت‌های فوسیلی، توجه به نسل‌های آینده و توجه به محیط‌زیست و کاهش آلودگی آن و نیز توجه به چرخه‌های زیست‌محیطی را از اصل‌های اساسی توسعه پایدار می‌خوانند که شماری از کشورها نیز در راستای تحقق این اصل‌ها تلاش می‌کنند.
با توجه با این اصول، انجنیران و شهرسازان درصدد تعریف شهرسازی پایدار شده‌اند که در این راستا، تعریف‌های زیادی از معماری و شهرسازی پایدار به عمل آمده که در اکثر آن‌ها، توجه به محیط‌زیست شهری، ایجاد شهرهای سالم و اکولوژیک و آلودگی کم‌تر شهرها، اهمیت ویژه‌ای داشته است.
در نتیجه می‌توان گفت که اگر در یک شهر، به اصول پایداری و توسعه پایدار توجه شود آن شهر پایدار بوده، توسعه آن نیز پایدار خواهد بود.
یکی از مواردی که در شهرسازی پایدار، بسیار مورد توجه واقع شده، مساله محیط‌زیست و فضای سبز شهری است. در واقع، شهری سالم خواهد بود که در آن فضاهای قابل توجهی از آن به پارک‌ها و فضاهای سبز، اختصاص داده شود و در آن به محیط‌زیست، پاکیزگی هوا، اکوسیستم‌ها و چرخه‌های زیستی موجودات دیگر اهمیت داده شده باشد.
بازدیدها: 0
