درباره ارزیابی بانک ها و مرحله گذار آنها از دولتی به خصوصی از ابعاد گوناگون بحث های فراوانی وجود دارد که اهمیت همه آنها برای جامعیت یک ارزیابی باید مد نظر باشد.
در این یادداشت سعی می شود به زبان علمی غیرفنی برای بانک های تجاری معیارهایی ارائه شود تا خصوصی سازی آنها برای خریداران و مشاوران سرمایه گذاری آنان راهنما باشند.
چرا بانک ها در واسطه گری مالی خود توانایی های لازم را ندارند؟ علت مشترک عمومی آنها ضعف مدیریت است و نبودن ملاک های معتبر برای سنجش و ارزیابی مدیران مزید بر علت شده است. یکی از چارچوب های ارزیابی بانک های تجاری از بعد نظارتی و مقرراتی آن ویژگی های شش گانه ای است که به آن رتبه بندی می گویند و عبارتند از:
۱) کفایت سرمایه
۲) کیفیت دارایی ها
۳) مدیریت
۴) عایدات
۵) نقدشوندگی
۶) حساسیت.
برای ارزیابی یک بانک بر پایه خصوصیات بالا به هر ویژگی از یک تا پنج نمره می دهند. یک یعنی بهترین و پنج یعنی ضعیف ترین و آنگاه به صورت رتبه بندی ترکیبی میانگین شش معیار گفته شده را به دست می آورند. هر بانکی که معدل چهار یا بیشتر بیاورد، بانک مشکل دار است؛ یعنی ریسک آن بانک برای ورود به بازار سرمایه بالا است و باید با دقت های خاصی بر روی سهام آن معامله صورت گیرد.
● کفایت سرمایه
از آنجا که سرمایه بانک کاهش دهنده ریسک بانک محسوب می شود، لذا نسبت سرمایه که نوعا به صورت سرمایه تقسیم بر دارایی تعریف می شود، نسبت مهمی برای ارزیابی ها به دست می دهد. بانکی که سرمایه بیشتر نگه می دارد، زیان های بالقوه را سهل تر می تواند جذب و هضم کند و به حیات اقتصادی خود در شرایط سخت اقتصادی پس از خصوصی سازی و محیط رقابتی بهتر ادامه دهد.
بانک هایی که نسبت سرمایه بالاتر دارند از نرخ کفایت سرمایه بالاتری بهره مند هستند هر چند آن بانک به طور نسبی سطح سرمایه بالاتری نداشته باشد.
● کیفیت دارایی ها
از آنجا که بانک ها خود باید در مورد تخصیص وجوه سپرده گذاری شده نزد آنها تصمیم بگیرند. این تصمیم آنها سطح ریسک اعتبارات و ریسک نکول و واخواستی های آنها را شکل می دهد. بنابراین با معیاری چون بررسی کیفیت دارایی ها بانک که شامل وام ها و اوراق بهادار آنها می شود می توان به این بعد از هدف های ارزیابی بانک دست پیدا کرد.
بانک مرکزی ایالات متحده برای بررسی کیفیت دارایی بانک ها از بعد وام دهندگی که مشکل مطالبات معوق بانک ها را شکل می دهد، پنج ملاک معرفی می کند که برای ارزیابی بانک های تجاری مهم هستند.
۱) ظرفیت:
توانایی پرداخت قرض گیرندگان.
۲) وثیقه:
کیفیت دارایی های پشتوانه آن وام ها.
۳) شرایط: اوضاع و احوال و شرایطی که نیاز به آن وام را پدید آورده اند.
۴) سرمایه:
تفاوت بین ارزش دارایی های قرض گیرندگان و بدهی آنها.
۵) خصلت:
تمایل قرض گیرندگان به بازپرداخت وام ها، که به وسیله پرداخت های گذشته آنها در مورد وام ها و سابقه اعتباری آنها سنجیده می شود.
● مدیریت
تمام راه های ارزیابی یک بانک به مدیریت آن ختم می شود، بنابراین تمامی ویژگی های مورد بررسی برای ارزیابی بانک ها از اتاق مدیران آنها سربرمی آورد. برای بررسی کیفیت مدیریت بانک ها ملاک هایی برای مهارت اداری، توانایی و تمایل اجرا و تبعیت از مقررات و قوانین موجود بانکی و پولی و سرانجام توانایی غلبه بر تغییرات و تحولات محیط کسب و کار و تبدیل تهدیدها به فرصت ها را باید نام برد. ملاک مهم دیگر در این راستا، ارزیابی سیستم های کنترل داخلی بانک ها هستند؛ چرا که این معیار بیانگر آن است که مدیریت بانک ها چگونه و تا چه حد از مشکلات مالی آگاهی دارند و برای حل آنها در افق های زمانی مختلف برنامه عمل دارند و سلامت این واسطه گر مهم مالی را رصد می کنند.
● عایدات
گر چه معیارهای شش گانه فوق بیشتر متوجه ریسک بانک ها هستند، ولی باید به عایدات این بنگاه واسطه گر مالی، که موسسه خیریه نیست توجه کافی شود. شکست یک بانک و ناتوانی او را باید در منفی بودن عایدات او جست وجو کرد. نسبت سوددهی در بانک ها را معمولا با ارزیابی بازده دارایی های آنها می سنجند که به صورت عایدی پس از کسر مالیات تقسیم بر دارایی ها تعریف می شود.
علاوه بر ارزیابی و سنجش عایدات یک بانک در طول زمان، مفید است که عایدی آن بانک را با صنعت مالی کشور مقایسه کنیم. این امر تصویر بهتری به ما از جایگاه آن بانک در مقابل رقبای خود به دست می دهد. سرانجام باید به این نکته توجه داشت و مشاوران سرمایه گذاری در بانک ها روشن نمایند که با تغییر شرایط کلان کشور عایدی آن بانک چگونه و چقدر تحت تاثیر آن تحولات قرار می گیرد؟
● نقدشوندگی
برخی بانک ها وجوه خود را از منابعی غیر از بانک مرکزی کسب می کنند. به هر حال منبع این وجوه برای خریداران سهام بانک ها مهم است. اینکه اتکای بانک بر کدام منابع است، دغدغه درست ارزیابان بانک ها به حساب می آید. تاریخ و تجربه بانکداری نشان می دهد برخی بانک ها وقتی تحت فشارهای دولتی یا شرایط خاصی مجبور شده اند از منابع خاصی وجوه خود را تامین کنند خود را در معرض بحران های نقدشوندگی قرارداده اند.
سپرده گذاران اگر احساس کنند که بانکی با مشکل نقدشوندگی وجوه آنها مواجه هست یا در آینده خواهد شد، برداشت های دسته جمعی آنها برای بانک مزبور و صنعت مالی مشکل آفرین خواهد بود.
● حساسیت
دو بانک ممکن است از لحاظ عایدات، نقدشوندگی و سایر ویژگی های گفته شده در بالا یکسان باشند؛ ولی وقتی شرایط بازار مالی کشور دچار تغییرات می شود آثار آن بر هر کدام آنها متفاوت باشد، یعنی یکی از آن دو نسبت به دیگر تحولات حساس تر باشد. یکی از بهترین و مهمترین شواهد بارز در این زمینه تغییرات نرخ بهره است. حساسیت بانک باید به متغیر کلانی چون نرخ بهره یا قیمت پول تا حدود زیادی باید معین باشد. بسیاری از بانک ها بدهی هایی دارند که اغلب بیشتر از دارایی های آنها در مقابل افزایش نرخ بهره باید قیمت گذاری مجدد شوند.
چرا که بیشتر در معرض آثار منفی افزایش نرخ بهره قرار دارند، در صنعت بانکداری غرب بانک هایی که در مقابل بالا رفتن نرخ بهره (تسهیلات) حساس ترند، به احتمال زیادتر مشکلات مالی بیشتری را در دوره گذار و تغییر شرایط تجربه می کنند. ارزیابی بانک ها از مشکل ترین بنگاه های فعال در صحنه اقتصاد هستند، به همین دلیل است که ارزیابی بانک مرکزی از عملکرد آنها می تواند راهنمای خوبی برای خریداران سهام آنها باشد.
یک بانک مرکزی مستقل و توانمند می تواند و باید ریسک خریداران سهام بانک های دولتی را که در معرض طبقه بندی یک بانک پر ریسک در گروه یک بانک امن هستند، کاهش دهد.
به علاوه چون ملاک های گفته شده مالی ناظر بر عملکرد گذشته و حال بانک هستند، مشاوران آگاه سرمایه گذاری مالی باید مردم را از آن معیارها برای آینده آگاه سازند. به هر حال معیارهای کمی و کیفی هر دو باید به کار آیند تا تصمیم گیری ها عقلایی صورت گیرند تا کشتی خصوصی سازی بانک ها به سلامت به ساحل رقابت و کارآیی برسد و در یک کلمه بانک ها در خدمت توسعه کشور قرار گیرند.
Hits: 0
