نقش تجارت الكترونيكي در توسعه صادرات

اشاره: توسعه صادرات در تمام کشورها، به عنوان يک استراتژي اقتصادي مطرح است که به تعادل بين سهم نسبي آن کشور از جمعيت جهان و سهم نسبي آن از تجارت جهاني مي انجامد. در کشور ما نيز اين استراتژي اقتصادي مورد توجه کارشناسان اقتصادي قرار داشته و همواره بر افزايش صادرات عمدتاً صادرات غيرنفتي تاکيد شده است. اما بايد توجه داشت که موفقيت در اجراي راهبرد جهش و توسعه صادراتي و دستيابي به اهداف آن مستلزم حرکت هاي مختلفي است که از آن جمله مي توان به تسهيل تجاري و بهبود روابط بين الملل اشاره کرد. برنامه ريزي در راستاي اجراي تاکتيک هاي فوق، حرکتي است که مي تواند دستيابي به جهش و توسعه صادرات غيرنفتي را تا حد زيادي تضمين کند. در اين راستا، تجارت الکترونيکي به عنوان يکي از مهمترين ابزارهايي است که تا حد زيادي شاخص هايي نظير افزايش کارآيي تجاري، آزادسازي و شفاف سازي اطلاعات و توسعه روابط علمي، فرهنگي و تجاري در سطح بين الملل را در راستاي جهش و توسعه صادراتي براي کشور تامين مي کند و مزاياي رقابتي وسيعي را در اختيار کشورمان قرار مي دهد. 

براي آنکه بتوانيم از تجارت الکترونيکي به عنوان يک ابزار موثر در توسعه و جهش صادرات استفاده کنيم، بايد بيشتر با تجارت الکترونيکي آشنا شويم، لذا در اين نوشتار سعي داريم، تعريفي از تجارت الکترونيکي ارايه دهيم و تاثير آن را در توسعه و جهش صادرات بررسي نمائيم.

تعريف تجارت الکترونيکي
در بياني ساده خريد و فروش کالاها، خدمات و اطلاعات از طريق شبکه هاي رايانه اي نظير اينترنت تجارت الکترونيکي گفته مي شود. اما تجارت الکترونيکي تعاريفي ديگر نيز دارد.
از ديدگاه ارتباطات، تجارت الکترونيکي تحول اطلاعات، کالاها و خدمات با پرداخت توسط ابزار الکترونيکي است.
از ديدگاه فرآيند تجاري، تجارت الکترونيکي، به کارگيري فناوري در جهت مکانيزه کردن مبادلات تجاري و گردش کارهاست.
از ديدگاه خدمات، تجارت الکترونيکي، کاهش هزينه ها و به طور همزمان افزايش سرعت و کيفيت تحويل خدمات به شمار مي رود.
از ديدگاه روابط بهنگام، خريد و فروش بهنگام محصولات و خدمات، تجارت الکترونيکي ناميده مي شود.
از ديدگاه اطلاعات، تجارت الکترونيکي عبارت است از مبادله ديجيتالي اطلاعات بين چند واحد. اين تبادل اطلاعات مي تواند بين دو بخش رابطه برقرار کند، در جريان کالاها و خدمات هماهنگي لازم را ايجاد کند يا تقاضاهاي الکترونيک را منتقل نمايد. اين تبادل مي تواند در ارتباط بين سازمان ها يا اشخاص نيز باشد.
در اين ميان «زواس» تعريف جامع تري از تجارت الکترونيکي ارايه کرده است: تجارت الکترونيکي عبارت است از تبادل اطلاعات از طريق شبکه الکترونيکي، در هر مرحله از زنجيره عرضه، خواه در درون يک شرکت، بين شرکت ها، بين شرکت و مشتري و يا بين بخش خصوصي و عمومي اقتصاد و خواه توام با پرداخت پول باشد و يا اينکه پرداختي صورت نگيرد.
تجارت الکترونيکي و صادرات
تجارت الکترونيکي، چالش ها و فرصت هاي رقابتي زيادي را براي شرکت هاي تجاري به وجود آورده است و امروزه کمتر شرکت تجاري را مي توان يافت که با تجارت الکترونيکي روبه رو نشده باشد. در اين ميان شرکت هايي نيز هستند که تجارت الکترونيکي را به خدمت گرفته و به توسعه صادرات کمک مي کنند.

موانع استفاده از تجارت الکترونيکي در صادرات و راه حل آن
دو دليل اصلي باعث مي شود تا مديران شرکت هاي تجاري و صادراتي از تجارت الکترونيکي در صادرات استفاده نکنند؛

1- عدم آشنايي مديران شرکت با فناوري و منافع حاصل از آن
بيشتر مديران شرکت هاي تجاري با تجارت الکترونيکي آشنا نبوده و به نقش اينترنت در صادرات واقف نيستند.
راه حل اين مانع، اين است که شرکت هاي تجاري و صادراتي بايد در راستاي شناسايي توان بالقوه اينترنت گام برداشته و براي تقويت فعاليت هاي صادراتي، مشتريان صادراتي جديد خود را از طريق اينترنت پيدا کنند. مديران اين شرکت ها مي توانند از اشخاصي که با اينترنت آشنا بوده، کمک گرفته و فعاليت هاي صادراتي و بازاريابي خود را از طريق اينترنت انجام دهند.

2- ملاحظات هزينه و امنيت
برخي از مديران شرکت هاي تجاري و صادراتي بنا به ملاحظات هزينه و دلايل امنيتي نمي خواهند از تجارت الکترونيکي در توسعه صادرات استفاده کنند.
مانع دوم، به دليل مانع اول که ذکر شد، به وجود مي آيد؛ يعني زماني که مديران آشنايي کافي با تجارت الکترونيکي (اينترنت)، نداشته باشند، در محاسبات خود درباره تجارت الکترونيکي دچار اشتباه شده و نتيجه خواهند گرفت که استفاده از اينترنت در صادرات هزينه هاي زياد به همراه دارد و همچنين شرکت صادراتي نيز امنيت کافي نخواهد داشت. در صورتي که عملاً اين چنين نيست.
راه حل مانع دوم، اين است که مديران اين شرکت هاي صادراتي، با نحوه کار شرکت هاي بزرگ صادراتي آشنا شوند و از نزديک نقش تجارت الکترونيکي را در توسعه صادرات مشاهده کنند تا آنها نيز به قدرت و توان بالقوه تجارت الکترونيکي  در توسعه و ترفيع صادرات وافق شوند. همچنين مديران مي توانند براي آنکه از نتيجه کار آگاه شوند، در حوزه محدودتري استفاده از تجارت الکترونيکي (اينترنت) در توسعه و ترفيع صادرات را ارزيابي کنند.

نقش تجارت الکترونيکي در صادرات
تجارت الکترونيکي با 1- افزايش بهره وري، کاهش هزينه توليد و در نتيجه کاهش فشار بر قيمت ها و حفظ تورم در سطح پايين، 2- ورود شرکت هاي تازه وارد جهت تامين تقاضاي فعلي، 3- ايجاد محيطي پويا و خلاق در راستاي تاسيس و تشکيل شرکت هاي جديد، 4- افزايش کسب و کارهاي کاملاً جديد، 5- فازي شدن مفهوم «کشور مبداء» براي محصولات و کالاهاي صادراتي ، نقش موثري در توسعه صادرات بازي مي کند.
براي آنکه بهتر به نقش موثر تجارت الکترونيکي در توسعه صادرات واقف شويم، در ادامه به برخي از تاثيراتي که تجارت الکترونيکي بر روي صادرات داشته است، اشاره مي کنيم:

1- کاهش هزينه ها و موانع صادرات
مهمترين مشکل و مانعي که شرکت هاي تجاري در امر صادرات با آن مواجه هستند فقدان سرمايه و ظرفيت کافي و پيچيدگي ها و دشواري هاي مربوط به ارايه خدمات در بازارهاي بين المللي است. تجارت الکترونيکي (اينترنت) با در اختيار دادن يک سري روش هاي اقتصادي و با صرفه جهت جذب مشتريان خارجي و ارايه خدمات به آن ها، توانسته است با کاهش هزينه هاي مربوط به گستره هاي جغرافيايي اين موانع را تا حد ممکن رفع نمايد.

2- ابزار موثر بازاريابي براي صادر کنندگان
تجارت الکترونيکي باعث افزايش صادرات از طريق اينترنت شده است و اينترنت به عنوان ابزار موثر بازاريابي مورد استفاده صادرکنندگان قرار گرفته است. اينترنت اين امکان را براي صادرکنندگاني که فاقد منابع مالي ضروري و منابع انساني کافي براي امر تحقيقات بازاريابي رسمي هستند، به وجود آورده تا آنها فرصت هايي جهت پشتيباني از فعاليت هاي جمع آوري اطلاعات رقابتي مرتبط با بازار را به منظور برنامه ريزي صادراتي و ايجاد استراتژي هاي صادرات به دست آورند.
بايد توجه داشت که امروزه بازاريابي در سازمان ها، از جايگاه ويژه و ممتازي برخوردار است. چرا که بازار تجارت و عرصه صادرات، صحنه جنگ است و داشتن مزيت رقابتي در اين صحنه رمز موفقيت و پيروزي سازمان ها خواهد بود. نکته اي که در اين ميان حائز اهميت است، اين است که امروزه، ظهور فناوري اطلاعات و سرعت رشد آن، مفهوم بازاريابي را تحت تاثير خود قرار داده است؛ از يک سو فناوري اطلاعات ماهيت بازارها را تغيير داده است که در نتيجه آن بازارهايي تحت عنوان بازارهاي اينترنتي و بازارهاي مجازي مورد توجه قرار گرفته است که اين نوع بازارها ماهيتي کاملاً متفاوت از بازارهاي فيزيکي دارند. از سوي ديگر رفتار مشتريان نيز در اين بازارها کاملاً متفاوت شده است بنابراين يک سازمان براي آنکه در عرصه تجارت الکترونيکي در بازار تجارت و صادرات بتواند رقابت کند و در صحنه باقي بماند بايد بازاريابي الکترونيکي را به خدمت گيرد.
بازاريابي الکترونيکي با ايجاد وفاداري، تبليغات، ارتباطات با مشتري و … توسعه صادرات را باعث شده است. بر خلاف بازاريابي سنتي که تمرکز شرکت ها بر روي فروش مي باشد، بازاريابي الکترونيکي بر روي مشتري تمرکز مي نمايد و به مشتري ارزش مي دهد. بازاريابي الکترونيکي باعث مي شود تا صدور محصولات و کالاهاي صادراتي به صورت بموقع، سريع و قابل اعتماد به دست مشتري برسد. همچنين بازاريابي الکترونيکي اين امکان را نيز براي صادرکنندگان فراهم ساخته است تا با انتخاب بازارهاي هدف از طريق تهيه نيمرخي از رفتارهاي مشتريان در بازارهاي الکترونيکي، صادرات خود را بر روي اين بازارها متمرکز کنند.

3- در هم شکستن مرزهاي جغرافيايي
امروزه در تجارت الکترونيکي، تجارت و صادرات در مکان، معناي خود را از دست داده است و تجارت الکترونيکي اين امکان را به وجود آورده است که صادرکنندگان، کالاهاي خود را به تمام نقاط دنيا صادر کنند. تجارت الکترونيکي با کاهش موانع ورود به بازار و توليد بهنگام، موجب شده است که تعداد زيادي صادرکننده وارد بازار شود. همچنين تجارت الکترونيکي نه تنها باعث شده است تا مصرف کنندگان از افزايش رقابت محصولات و کالاهاي صادراتي منتفع شوند، بلکه صادر کنندگان نيز فرصت هاي بيشتري براي مشارکت در بازار جهاني پيدا کرده اند.
در واقع شرکت هاي استفاده کننده از اينترنت نه تنها مي توانند از آن به عنوان يک ابزار موثر براي برقراري ارتباطات جهاني سود ببرند، بلکه مي توانند با هزينه پايين تري با مشترياني که از نظر جغرافيايي بسيار دور افتاده هستند، وارد معاملات بين المللي شوند و کالاهاي خود را با کمترين هزينه به نقاط دور دست صادر کنند.

4- ارايه اطلاعات کافي درباره کالاهاي صادراتي
شرکت هايي که تجارت الکترونيکي مي کنند، اين امکان را دارند تا از طريق جستجو در اينترنت، اطلاعات کافي درباره محصولات رقابتي و کالاهاي صادراتي خود کسب کنند و محصولات و کالاهاي صادراتي خود را به قيمت روز و با هزينه کمتر، صادر کنند.
تجارت الکترونيکي، دسترسي مجاني و برابر به اطلاعات را براي شرکت هاي تجاري و صادراتي فراهم ساخته  و آنها را به دنياي اقتصاد نوين الکترونيکي وارد ساخته است.

5- دستيابي به بازارهاي جديد صادراتي
تجارت الکترونيکي اين امکان را براي شرکت هاي صادراتي به وجود آورده است تا در کنار کار صادراتي که از طريق اينترنت انجام مي دهند، با بازارهاي جديد صادراتي نيز آشنا شده و محصولات و کالاهاي صادراتي خود را به بازارهاي جديد صادر نمايند.
ايجاد يک وب سايت براي صادرات
شرکت هاي تجاري و صادراتي که تجارت الکترونيکي مي کنند، اقدام به ايجاد يک وب سايت مي نمايند. اين شرکت ها، به دو دليل عمده اين کار را انجام مي دهند؛
1- از طريق وب سايت، يک رسانه ارتباطي بين شرکت و ذينفعان تجاري (مثل مشتريان، تامين کنندگان مواد اوليه و توزيع کنندگان) بوجود مي آورند. اين وب سايت در بازارهاي صادراتي به عنوان يک رسانه ارتباطي باعث مي شود که صادر کننده از طريق اقداماتي مثل روابط عمومي و تبليغات، خود را بيشتر نشان دهد.
2- با ايجاد وب سايت، در حقيقت يک زيرساختار الکتريکي براي هدايت مبادلات تجاري و صادرات به وجود مي آورند. آنها از طريق وب سايت، خدمات مشتري، پشتيباني فناوري و حتي فروش بهنگام را به وجود مي آورند و صادرات خود را توسعه مي بخشند.

وب سايت بهترين ابزار براي ترفيع صادرات
وب سايت بهترين وسيله براي ترفيع صادرات است. اما ترفيع صادرات به چه معناست؟
هدف اصلي ترفيع صادرات مرتبط ساختن کالاهاي عرضه شده توسط صادرکننده با نيازهاي مشتريان بالقوه در سطح جهان مي باشد. به طور سنتي دو نوع ترفيع صادراتي وجود دارد:
1- ترفيع صادراتي حمايت شده از سوي دولت
2- ترفيع صادراتي از سوي شرکت
ترفيع صادراتي حمايت شده از سوي دولت اغلب شامل سياست هاي تجاري است که معمولاً خارج از کنترل صادرکننده مي باشد. ترفيع صادراتي که از سوي شرکت صورت مي گيرد، اغلب شامل تبليغات بين المللي، ترفيع فروش، روابط عمومي، فروش شخصي و مواردي از اين قبيل مي باشد.
ترفيع صادراتي انجام شده از سوي شرکت منجر به تقويت فعاليت هاي صادراتي شرکت مي شود، و وب سايت بهترين ابزار  براي اين منظور است. چرا که صادرکنندگان از طريق وب سايت خود مي توانند مستقيماً با مشتريان و شرکاي تجاري خود رابطه برقرار نمايند و با ترفيع مستقيم صادراتي ، محصولات و کالاهاي صادراتي خود را در مقابل مشتريان جهاني به نمايش گذارند.
ويژگي هاي جذاب و اميد بخش وب سايت، مثل تعامل، ظرفيت بالاي ذخيره اطلاعات و توانايي ديجيتالي شدن، اين امکان را براي صادرکنندگان به جود مي آورد تا بتوانند ذهنيت مشتريان را نسبت به مارک محصولات خود و نسبت به خود شرکت به نحو مطلوبي تغيير دهند و روابط خود را با مشتريان خارجي تقويت کرده و چشم اندازهاي جديدي را براي خود ايجاد نمايند.
همچنين وب سايت مي تواند به عنوان يک کانال بازاريابي مستقيم مورد استفاده قرار گيرد و صادرکنندگان از طريق آن، فروش هاي خود را انجام داده، سفارشات بهنگام بگيرند و در مبادلات بهنگام با مشتريان از طريق پردازش ايمن پرداخت بهنگام وارد شوند.