آمار توصيفی

الف. عدد و رقم: به معنای حساب و شمارش می­باشد. به عبارت دیگر به معنی ارقام و اعداد واقعی یا تقریبی درباره موضوعی است.

ب. علم آمار: به مجموعه­ای از فنون و روش‌های علم ریاضی گفته می­شود که می‌توان به وسیله این روش‌ها موضوعاتی را بررسی و تجزیه و تحلیل کرد. به عبارت دیگر علم آمار یکی از شاخه‌های علم ریاضی است که موضوعات به صورت خاصی مورد بررسی قرار می­گیرد.[1]

شکل‌های ساده آمار از همان ابتدای تمدن مورد استفاده قرار می­گرفت، یعنی از زمانی که علایم تصویری یا نشانه­های دیگر برای ثبت تعداد مردم، حیوانات و اشیای بی­جان در روی پوست حیوانات، صفحات سنگی یا کنده درختان و دیوار غارها به‌کار می­رفت. سه هزار سال پیش از میلاد، بابلی­ها از ورقه­های سفالی کوچک برای ثبت اطلاعات مربوط به بازدهی کشاورزی و اجناس معامله‌شده به صورت پایاپای یا پولی استفاده می­کردند. در قرن هفدهم و در کشورهای انگلستان و آلمان، آمار برای اولین بار در مطالعات اجتماعی به‌کار گرفته شد. بین سال‌های 1750 و 1850 در فرانسه و انگلستان تعداد زیادی مطالعات اجتماعی انجام گرفت. از 1890 تا 1940 در سایه تلاش­های دو آماردان، آمار به علم تبدیل شد. این دو نفر عبارت از “کارل پیرسون”[2] ریاضیدان و “رونالد ایلمر فیشر”[3] زیست‌شناس، از منطقه لندن بودند.[4] در طول این دوره تحول آمار تحت سیطره انگلیسی‌ها قرار گرفت. آمار طی صد سال گذشته پیشرفت زیادی کرده است و به عنوان علمی جدید و نو وارد علوم گردیده و از کاربرد عملی آن جدا شده است و با این پیشرفت آمارشناسان قادر گردیده‌اند که در شرایط مختلف تصمیم­گیری، هنگامی که اطلاعات به‌طور کامل درباره یک موضوع معین در دسترس نمی­باشد یک روش منطقی و اصولی برای رسیدن به مطلب مورد نظر برقرار نمایند و به بهترین صورت به نتایج مورد نظر دسترسی پیدا کرده و اهداف خود را عملی نمایند.[5]

اصول آمار و روش‌های آن از پایه­های ضروری تحقیق علمی به شمار می­روند. اهمیت و ضرورت علم آمار زمانی آشکار می­شود که رابطه آن را با تحقیق علمی دریابیم. تحقیق علمی، یک آگاهی و دانش واقعی و عینی از علل و آثارها و ارتباط آنها با یکدیگر است. آمار و روش‌های آن قسمتی از روش‌های تحقیق علوم را تشکیل می­دهند و این قسمت، از روش‌های تحقیق تجربی جداناپذیر است. پس می­توان گفت که تمامی اهل تحقیق در تمامی رشته­های علوم به آن نیاز دارند، به‌خصوص در روان‌شناسی و علوم تربیتی برای شناخت ماهیت واقعی نتایج علمی ضرورت بیشتری دارد؛ به این دلیل که موضوع این علوم دارای پیچیدگی بیشتری است. در تحقیق علمی مراحل زیر را باید یکی پس از دیگری پشت سر گذاشت:

الف. تعریف و تعیین موضوعات پژوهش

ب. ارائه فرضیه

ج. جمع­آوری اطلاعات

د. جمع­بندی داده­ها و نتیجه­گیری

ه. قانون.[6]

آمار توصیفی به مجموعه روش‌هایی اطلاق می­شود که برای جمع­آوری، خلاصه­کردن، طبقه­بندی و توصیف حقایق عددی به‌کار می­رود. در واقع این آمار، داده­ها و اطلاعات پژوهش را توصیف می­کند و طرح یا الگوی کلی از داده­ها برای استفاده سریع و بهتر از آنها به دست می­دهد.[7] در آمار توصیفی بعد از جمع­آوری اطلاعات هدف این است که در زمان کمتر و با دقت بیشتر نتایج داده­های جمع‌آوری شده را مشاهده کنیم. بنابراین در آمار توصیفی این اهداف دنبال می‌شود: روش­های نمونه­گیری، مقیاس­های اندازه­گیری، متغیرها و شاخص­های عددی.

· نمونه­گیری تصادفی ساده

· نمونه­گیری سیستماتیک(منظم)

· نمونه­گیری طبقه­ای(گروهی)

· نمونه­گیری چندمرحله­ای

· نمونه­گیری خوشه­ای

·        کیفی: اسمی و رتبه­ای

·        کمی: شمارشی، فاصله­ای و نسبی

·        کیفی: اسمی و رتبه‌ای

·        کمی: قابل شمارش و قابل اندازه­گیری

·        متغیر گسسته: متغیری که شامل متغیر رتبه­ای، اسمی و شمارشی باشد.

·        متغیر پیوسته: همان متغیر قابل اندازه­گیری است که شامل مقیاس فاصله‌ای یا نسبی است.[8]

·        شاخص مرکزی: مد یا نما،[9] میانه[10] و میانگین.[11]

·        شاخص پراکندگی: دامنه تغییر، انحراف چارکی، انحراف متوسط، واریانس و انحراف معیار

به‌طور کلی بررسی آماری دو هدف اصلی و مشخص را پیگیری می­کند:

الف. توصیف[12]: توصیف، شواهد تجربی و یا نتایجی است که از راه مشاهده و آزمایش درباره موضوع و فرضیه پژوهش گردآوری شده است.

ب. تبیین[13]: تحلیل نتایج توصیفی و بررسی آنها از نظر احتمالات، به منظور ارزشیابی فرضیه­های تحقیق را تبیین گویند.

---