مقدمه
كسب و كار الكترونیك به عنوان یكی از زیر زیرمجموعه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه گذشته رشد بالایی را تجربه كرده است. به طوری كه رویكرد سیاست اكثر موسسات تجاری در پذیرش و به كارگیری كسب و كار الكترونیك در جهت ورود به بازارهای جهانی و جذب مشتریان جدید و موثر و كارا در این راستاست. اما به كارگیری كسب و كار الكترونیك در فعالیت‌های تجاری نیازمند توجه به یك سری عوامل درونزا و برونزای تاثیرگذار بر آن است. به طوری كه توجه بنگاه‌های تجاری به این عوامل و برنامه‌ریزی در جهت استفاده مطلوب از فناوری كسب و كار الكترونیك ضمن آنكه موفقیت بهره‌برداری از آن را تضمین خواهد كرد، زمینه رشد بنگاه‌های استفاده كنند را نیز فراهم می‌كند. بنابراین، در این مقاله ابتدا تعاریف، انواع، شیوه‌ها، مزایا و معایب استفاده از كسب و كار الكترونیك بیان می‌شود. در قسمت دوم چارچوب تحلیلی كه در آن استفاده از كسب و كار الكترونیك منتهی به افزایش انگیزه صادراتی می‌شود، تشریح می‌گردد. در قسمت سوم به مطالعه موردی تجربه هند در این زمینه اشاره شده و در نهایت پیشنهاداتی در این راستا ارایه می‌شود.
كسب و كار الكترونیك
كسب و كار الكترونیك تعاریف متعددی دارد كه در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
– كسب و كار الكترونیك وسیله‌ای كه مسیر رسیدن بنگاه‌ها به بازار را هموار می‌سازد. مسیری كه مشتریان در آنجا اقدام به خرید كالا و خدمات می‌كنند؛
– كسب و كار الكترونیك وسیله‌ای است كه به استفاده‌كنندگان آن امكان رسیدن به مشتریان موثر و كارآمد را فراهم می‌سازد؛
– كسب و كار الكترونیك توانایی هدایت تجارت از طریق شبكه‌های الكترونیك نظیر اینترنت و شبكه جهانی است.
تجارت الكترونیك
براساس تعریف دفتر توسعه جامعه اروپا (OECD) به طور كلی تجارت الكترونیك، معاملات را در ارتباط با فعالیت‌های تجاری افراد و سازمان‌ها شكل می‌دهد. این فعالیت‌ها براساس پردازش و انتقال اطلاعات دیجیتالی (متن، صدا و تصاویر) مبتنی هستند.
تجارت الكترونیك، به مجموعه فعالیت‌های اطلاق می‌گردد كه مستقیماً به وسیله ارتباطات الكترونیكی (شبكه‌ای) پشتیبانی می‌شود.
تفاوت كسب و كار الكترونیك و تجارت الكترونیك
كسب و كار الكترونیك به مفهوم كلی شامل به كارگیری فناوری‌های جدید برای برقراری ارتباطات زنجیره‌ای بین سازندگان، فروشندگان، عرضه‌كنندگان و به طور كلی ارایه‌دهندگان كالا و خدمات از یك سو و خریدار و مصرف‌كننده و یا به طور كلی مشتری از سوی دیگر است و نتیجه آن اتخاذ تصمیم‌های بهتر، بهینه‌سازی كالا و خدمات، كاهش هزینه‌ها و گشودن كانال‌های جدید است. ولی تجارت الكترونیك به هر شكلی از نقل و انتقالات در تجارت اطلاق می‌شود كه در آن طرفین، بیشتر از طریق الكترونیكی با یكدیگر در تماس هستند تا از طریق نقل و انتقالات فیزیكی. به عبارت دیگر، تجارت الكترونیك زیرخبشی از كسب و كار الكترونیك در سازمان‌ها است، زیرا در كسب و كار الكترونیك، شكل الكترونیكی كلیه فرایندهای كسب و كار سازمان از قبیل تولید، تحقیق و توسعه امور اداری، مالی، مدیریت نیروی انسانی، پشتیبانی و تجارت مطرح است. در حالی كه در تجارت الكترونیك تنها فرآیند تجارت سازمان به صورت الكترونیك یك جزء بنیادی از كسب و كار الكترونیك به حساب می‌آید.
كسب و كار الكترونیك باعث می‌شود تا فرایندهای تجارت، روابط و داد و ستد جهانی گردد. محیط تجاری شركت، ممكن است، شامل یك شبكه جهت دسترسی به سازمان‌های عمومی یا شبكه‌هایی كه با محافظت خاص برای دسترسی افرادی خاص طراحی شده و یا حتی شبكه داخلی باشد كه برای دسترسی افراد و كارمندان داخل شركت طراحی شده است.
كسب و كار الكترونیك تنها قرارداد یك صفحه شبكه‌ای نیست. بلكه محیط مدل‌های تجاری اعم از تجارت با كارمندان، مشتریان، تامین‌كنندگان و شركا است. (سرمد، 1382، ص3)
انواع كسب و كار الكترونیك
كسب و كار الكترونیك بسته به اینكه طرف‌های معامله سازمان‌ها یا افراد باشند به انواع زیر تقسیم می‌شوند. در اینجا روابط بر مبنای اهداف تجاری شكل می‌گیرد.
واحد تجاری با واحد تجاری (BUSINESS TO BUSINESS=B2B)؛
واحد تجاری با مصرف‌كننده (CONSUMER= B2C BUSINESS TO)
مصرف كننده با مصرف كننده (CONSUMER TO CONSUMER= C2C)
واحد تجاری با دولت (BUSINESS TO GOVERNMENT= B2G)
دولت با واحد تجاری (GOVERNMENT TO BUSINESS-G2B)
معایب كسب و كار الكترونیك
مساله امنیت، امكان ورود به سیستم‌های شما از طریق آدرس پست الكترونیكی، سایت شبكه و دستیابی به اطلاعات مالی و غیره؛
اختلال در برنامه كاری در صورت خرابی سیستم؛
از دست دادن كنترل؛
مشكلات و هزینه‌های به روز بودن با فناوری‌هایی كه به سرعت پیشرفت می‌كنند.
چارچوب تحلیلی
گسترش و نفوذ هر فناوری بستگی به چند عامل نظیر منافع بالقوه فناوری، ظرفیت جذب بنگاه‌ها دارد. منافع بالقوه نه تنها به تولیدكنندگان كالاها و خدمات می‌رسد كه از فناوری جدید استفاده می‌كنند، بلكه مصرف‌كنندگان آن كالاها و خدمات نیز از آن بهره‌مند می‌شوند. برای مثال، رشد سریع اینترنت باعث می‌شود هم عرضه‌كنندگان و هم مصرف‌كنندگان از مطلوبیت بیشتری برخوردار گردند.
پذیرش فناوری كسب و كار الكترونیك تابعی ازچندین عامل است. این عوامل در اكثر مواقع اثر تقویت‌كننده دو جانبه‌ای (متقابلی) بر یكدیگر دارند.
ملاحظات بین‌المللی شامل صادرات، واردات فناوری و… است در تعامل با كسب و كار الكترونیك، اثر تقویت‌كننده بر یكدیگر دارند. در این حالت بنگاه در سطح بین‌المللی با پذیرش كسب و كار الكترونیك واردات و صادرات خود را بر مبنای اصول استاندارد كسب و كار الكترونیك شكل می‌دهد. از طرف دیگر قرار گرفتن كالا و خدمات در فضای تجارت الكترونیكی موجب حذف فاصله بین مبدا و مقصد كالاها و خدمات می‌گردد و تغییرات اساسی در بازارهای هدف به وجود می‌آورد. موفقیت در این فرایند، منوط به مدیریت كارا و حرفه‌ای است. مدیریت حرفه‌ای با درك و شناخت از فضای ارتباطات بین‌المللی، شیوه‌های كسب و كار الكترونیك را متناسب با ملاحظات بین‌المللی تطبیق می‌دهد. از طرف دیگر، مدیریت حرفه‌ای با تجارت مدرن روابط غیرمعمول را تصحیح می‌كند.
حجم عملیات، اثرات دو سویه‌ای را بر كسب و كار الكترونیك دارد. از آنجایی كه استفاده از كسب و كار الكترونیك باعث دستیابی به انبوهی از مشتریان با سلایق مختلف می‌گردد. لذا بنگاه‌های فعال در امر تجارت بین‌المللی با گسترش ظرفیت تولیدی و تنوع بخشی به تولیدات كالا و خدمات سعی در جذب مشتریان بیشتر است.
یكی از شرایط مهم دیگر در كسب و كار الكترونیك وجود شبكه ارتباطی قوی همراه با اطمینان بالاست. دسترسی به پهنای باند بالاتر در اختیار هیچ كدام از بنگاه‌ها نیست. پنهای باند قسمتی از زیرساخت‌های نهادینه شده توسط دولت است. هر قدر این پهنا بالاتر باشد، حجم و سرعت اطلاعاتی كه رد و بدل می‌كند بیشتر خواهد بود. از این رو با در نظر گرفتن نقش مهمی كه این عامل می‌تواند در موقعیت خدمات شبكه با توان بالا داشته باشد، خصوصی‌سازی و مقررات‌زدایی خدمات ارتباطی به منظور افزایش كارایی در سیستم مخابرات در كشورهای در حال توسعه و توسعه یافته مورد تاكید قرار می‌گیرد. متغیرهای رفتاری نظیر میزان مهارت نیروی انسانی بنگاه‌ها، حجم سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و نرخ‌های دستمزد، از عوامل مهمی هستند كه در پذیرش كسب و كار الكترونیك توسط بنگاه‌ها موثرند. هر قدر بنگاه تجاری در سطح بین‌المللی از نیروی انسانی متخصص بیشتری برخوردار باشند و منابع بیشتری را به سرمایه‌گذاری تخصیص دهد، موقعیت بهتری در جذب و پذیرش كسب و كار الكترونیك دارد.
همچنین دستمزدهای بالا همیشه انگیزه عمده‌ای برای نیروی كار جهت افزایش كارایی و نوآوری به حساب می‌آید. در نتیجه به كارگیری كسب و كار الكترونیك منافع متعددی را به دنبال دارد. علی رغم اینكه بسیاری از منافع موجود در شكل یك ذكر گردید، بسیاری از بنگاه‌ها به دلیل پایین بودن هزینه مشاركت را قبول می‌كنند اینترنت باعث ارزانی دسترسی به اطلاعات و بازارهای جهانی می‌شود. این عامل موجب می‌گردد سرعت عمل در بازارهای چند منظوره كه برای تولید كالاها و اطلاعات است، بالا برود. به طور بالقوه شكل تازه‌ای به سازمان‌دهی زیرساخت مشاغل موجود می‌بخشد و با ارزش‌گذاری مجدد، راه را برای انجام معاملات تجاری باز می‌كند و با مهندسی مجدد بازرگانی محدودیت‌هایی كه به طور سنتی تولیدكنندگان را از مشتریان جدا می‌ساخت رها می‌سازد.
از سوی دیگر، فعالیت‌های منفصل و جدا از هم نظیر سفارش، پرداخت و خدمات بعد از فروش، ممكن است به یك فرآیند واحد ادغام شده و باعث كاهش هزینه‌های اعتباری گردد. نتیجه چنین فرایندی منتهی به افزایش كارایی و رقابت‌پذیری در بین بنگاه‌های صادراتی است.
شیوه‌های كسب و كار الكترونیك
به طول كلی سه شیوه معاملات كسب و كار الكترونیكی وجود دارد: LINE OFF= در این شیوه بنگاه‌ها برای انجام فعالیت‌های تجاری از سیستم پست الكترونیكی استفاده می‌كنند.
ON LINE= در این شیوه & بنگاه‌ها از طریق «تعیین كننده متحدالشكل منبع»
(UNIFORM RESOURCE LOCATOR= URL) اقدام به معاملات تجاری می‌كنند. URLها آدرس‌هایی هستند كه ساختار آن‌ها برای همه كامپیوترها یكسان است و به وسیله آن می‌توان به منبع مورد نظر دست یافت (اسنل، 1379، ص77). دروازه شبكه (PORTAL) یك صفحه شبكه است كه در آن لینك‌هایی برای رفتن به سایت‌های محتوی اخبار مربوط به موضوع‌های مختلف وجود دارد. این صفحات دارای تعداد زیادی آدرس با موضوع‌های مختلف هستند. (اسنل، 1379، ص97). خدمات دروازه شبكه اغلب شامل موتورهای جستجوگر، پست الكترونیكی، چت، نقشه‌ها، فروش و گزینه‌های دیگری برای مشتریان است. در واقع دروازه‌های شبكه هدفی برای تبلیغات و بازاریابی هستند. مزایای استفاده از كسب و كار الكترونیك:
نزدیك شدن ارتباطات؛
دستیابی به بازارهای جدید؛
افزایش میزان فروش و سود؛
حذف هزینه‌هایی مانند تهیه كاغذ، چاپ، بروشور و كاتالوگ؛
كاهش هزینه‌های معاملاتی و تداركاتی؛
بهبود مدیریت بر روابط مصرف‌كننده، عرضه‌كننده و كاركنان؛
كاهش آلودگی محیط زیست، ترافیك و ازدحام.
هند
لعل (2002) به منظور ارزیابی رابطه بین كسب و كار الكترونیك و صادرات، مطالعه‌ای را در هند انجام داده است. در این مطالعه 51 بنگاه تجاری در سه گروه غیرصادراتی، صادراتی و صرفاً صادراتی با توجه به شاخص‌های زیر مورد بررسی قرار گرفته است:
شیوه‌های كسب و كار الكترونیك؛
میزان مهارت نیروی كار شاغل در بنگاه‌ها؛
فناوری مورد استفاده در بنگاه‌ها؛
بهره‌وری نیروی كار بنگاه‌ها.
وی در این تحقیق انگیزه صادراتی را تابعی از عوامل فوق قرار داده و به نتایج زیر رسیده است:
بنگاه‌هایی كه رویكرد صادراتی دارند برعكس بنگاه‌های غیرصادراتی در معاملات تجاری بیشتر از شیوه دروازه شبكه به جای شیوه سنتی OFF-LINE استفاده می‌كنند.
میزان حجم فروش بنگاه‌های صادرات‌گرا بیشتر از بنگاه‌های غیرصادراتی بوده و در این بنگاه‌ها میزان فروش انجام شده توسط شیوه دروازه شبكه به مراتب بالاتر از سایر روش‌هاست.
میزان تخصص و بهره‌وری نیروی كار در بنگاه‌های صادرات‌گرا نسبت به بنگاه‌های غیرصادراتی در سطح بالایی قرار دارد. بیشترین میزان بهره‌وری نیروی كار در سه گروه بنگاه‌ها مربوط به شیوه دروازه شبكه از كسب و كار تجارت الكترونیك است. همچنین نیروی كار متخصص در بنگاه‌های صادرات‌گرا بر شیوه دروازه شبكه متمركز شده‌اند. این در حالی است كه در بنگاه‌های غیرصادراتی شیوه كسب و كار الكترونیك بیشترین نیروی كار متخصص را جذب كرده است.
نتیجه‌گیری
با توجه به چارچوب تئوریك مطرح شده و بررسی تجربه هند از كسب و كار الكترونیك برای افزایش انگیزه صادراتی پیشنهادات زیر برای بنگاه‌های تجاری فعال در امور بازرگانی به بنگاه‌های بین‌المللی توصیه می‌شود. ورود به سازمان تجارت جهانی و قرار گرفتن در وضعیت رقابتی امری اجتناب‌ناپذیر است. از این رو استفاده از فناوری‌های نوین تجاری در بنگاه‌های صادراتی مورد تاكید قرار می‌گیرد.
از آنجا كه موفقیت در كسب و كار الكترونیك نیازمند توجه به عوامل جانبی و تاثیرگذار بر آن است. لذا مدیریت حرفه‌ای و به كارگیری نیروی كار متخصص برای تقویت كسب و كار الكترونیك برای بنگاه‌ها توصیه می‌شود.
منابع
– تافلر (الوین)، موج سوم، ترجمه: شهیندوخت خوارزمی.
– ساروخانی (حسین)، مجموعه مقالات همایش نقش اطلاع‌رسانی در بازار كار، شیوه‌های جدید كاریابی و نقش تكنولوژی اطلاعات در رشد و توسعه بازاركار
– سایت اینترنتی: www.cibclub.com
– كنكاشی در تجارت الكترونیك، وزارت بازرگانی، معاونت برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی.
تهیه و تدوین:
محمد ابراهیم طلوعی كارشناس تولید و بهره‌وری، وزارت كار و امور اجتماعی
سعید تفویضی كارشناس نظارت بر كاریابی‌ها، وزارت كار و امور اجتماعی
بازدیدها: 0
