ایجاد محدودیت در سیاست های تجاری با هدف حمایت از تولید داخلی همواره به نتیجه مورد نظر منتهی نمی شود.
کشورهای مختلف و به خصوص اقتصادهای در حال توسعه با این پرسش مواجهند که آیا باید درهای اقتصاد خود را به روی اقتصاد جهان بگشایند و یا اینکه با اتخاذ سیاست های تجاری خاص به یاری صنایع داخلی بشتابند. البته مفید بودن به کار بردن سیاست های تجاری جهت حمایت از تولیدات داخلی محل مناقشه است. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که حمایت از صنایع داخلی با راهکارهای تجاری نه تنها به رشد صنعت کشور منجر نمی شود بلکه باعث خواهد شد تا صنعت کشور در شناخت مزایای نسبی خود گمراه شود. از طرف دیگر بررسی تجربه کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته نشان می دهد که در عمل بسیاری از کشورها در دوره ای تن به چنین سیاست هایی داده اند و برخی هم به نتایج قابل توجهی دست یافته اند.
سیاست های تجاری چگونه می توانند به رشد و بلوغ صنایع داخلی یک کشور یاری دهند؟ چنین امری از دو طریق امکانپذیر است. یکی بالا بردن تعرفه کالاهای وارداتی و جایگزینی آن ها با کالاهای داخلی و دیگری ارایه تسهیلات و سیاست هایی برای حمایت از کالاهای صادراتی. بعد از جنگ جهانی دوم کشورهای در حال توسعه گرایش زیادی به استفاده از سیاست جایگزینی کالاهای وارداتی پیدا کردند. البته چنین حمایتی از صنایع داخلی نه تنها اقدامی جدید محسوب نمی شود بلکه بیشتر کشورهای پیشرفته هم پیش از آن با توسل به راهکارهای تجاری مشابه موفق به توسعه صنایع داخلی خود شده بودند. در واقع زمانی بریتانیا برای پیشی گرفتن از هلند به سیاست های حمایتگرایانه رو آورد، آلمان هم در تلاش برای رسیدن به بریتانیا همین کار را کرده بود. ایالات متحده اقدام مشابهی را برای رسیدن به اقتصادهای آلمان و بریتانیا انجام داد و بالاخره ژاپن هم از آغاز قرن بیستم تا دهه 1970 از سیاست های حمایتگرایانه بهره می برد. با آغاز دهه 1950 حمایت از تولیدات داخلی و جایگزینی کالاهای وارداتی با محصولات داخلی به یک سیاست تجاری مشترک در همه کشورهای در حال توسعه تبدیل شد. انگیزه این کشورها از چنین اقداماتی تسهیل شرایط برای تولیدکنندگان داخلی جهت یادگیری، نوآوری و رشد بود. با گذشت زمان برخی کشورها با اعمال تغییراتی در سیاست های تجاری خود، حمایت بیشتری را معطوف به صنایع صادراتی کردند. با نگاهی به کشورهایی که در حمایت از صنایع صادرات محور موفق بوده اند می توان به دو عامل اساسی برای این موفقیت پی برد. نخستین عامل میزان تعهد دولت به حمایت از صنایع صادراتی است. برای مثال می توان به رژیم نظامی پارک چونگ هی در کره جنوبی اشاره کرد. در دولت وی مقامات ارشد دولتی در نشستی که به طور ماهیانه و به میزبانی رئیس جمهور برگزار می شد با صادرکنندگان شاخص کشور دیدار و تبادل نظر می کردند. در این نشست ها دولت با تعیین اهداف صادراتی، صنایع مختلف را مسوول برآورده کردن این اهداف می کرد، در مقابل دولت هم تعامل زیادی با بنگاه های تولیدی داشت و تسهیلات مختلفی را در اختیار آنان قرار می داد. عامل دیگری که باعث موفقیت حمایت از صنایع صادراتی می شود، به کار بردن مجموعه ای از سیاست های تجاری و نهادی جهت تجهیز صنایع صادراتی است. با آغاز دهه 1960، تقریبا تمامی اقتصادهای در حال توسعه آسیای شرقی سیاست های وارداتی خود را با توجه صنایع صادراتی خود تعیین کردند. به این صورت که با ایجاد موانعی بر سر واردات محصولاتی که جزو کالاهای صادراتی به حساب می آمدند، بازار داخلی را در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار دادند به این شرط که آن ها بتوانند اهداف صادراتی تعیین شده را برآورده کنند. این سیاست ها باعث شد تا صنایع این کشورها با کسب سود قابل توجه از بازارهای داخلی و همچنین بهره گیری از مزایای تولید در مقیاس انبوه توان بیشتری جهت سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و به کار بردن شیوه های نوین بیابند و در نتیجه در رقابت با صنایع دیگر کشورها وضعیت خوبی پیدا کنند. در واقع در حالی که پیش از آن در این کشورها سیاست های تجاری به طور کلی برای یاری رساندن به کلیه صنایع داخلی به کار گرفته می شد اما در طول زمان این سیاست های حمایتی تنها در اختیار آن دسته از صنایعی قرار گرفت که در زمره صادرکنندگان محسوب می شدند. برای مثال دولت تایوان نه تنها برای صادرکنندگان معافیت های مالیاتی و منابع مالی در نظر می گرفت بلکه جهت تنظیم بازار داخلی به نفع آن ها از به طور گسترده از تعرفه وارداتی و محدودیت مقداری واردات کالاهای خارجی استفاده می کرد تا به تکامل بخش های داخلی کمک کند، به علاوه در این کشورها حمایت هایی از صنایعی که احساس می شد به طور بالقوه از توان صادراتی بهره مندند صورت می گرفت. همچنین کشورهای آسیای شرقی در اوایل دهه 1970 اقدام به تاسیس نهادهایی جهت توسعه تجارت خارجی کردند. این نهادها نقشی برجسته را در افزایش صادرات از طریق تسهیل فرآیند صادرات، عقد قرارداد با خریداران خارجی و ورود محصولات به بازارهای جدید بر عهده گرفتند.
اگرچه در خلال سال های 1950 تا 1980 کشورهای آمریکای لاتین هم سیاست های تجاری گسترده ای را برای حمایت از صنایع داخلی به کار گرفتند اما این سیاست ها با آنچه در آسیای شرقی به کار گرفته شد متفاوت بود. کشورهای آمریکای لاتین در سیاست های حمایتگرایانه خود، حمایت از صنایع صادراتی را کمتر مورد توجه قرار دادند. در این میان کشور برزیل را می توان یک استثنا به حساب آورد، چرا که دولت این کشور از دهه 1960 سیاست های متنوع و گسترده ای را برای حمایت از صنایع صادراتی خود به کار گرفت. اما دیگر کشورهای این منطقه تجربه خوشایندی از تلاش برای ارتقای صنایع داخلی خود ندارند. برای مثال طی دهه های 1960 و 1970 بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین تلاش کردند تا صنایع تولید ماشین آلات صنعتی را در کشور خود توسعه دهند. اما به کارگیری سیاست های تجاری نامناسب باعث شد تا این فرآیند با موفقیت به سرانجام نرسد. در واقع بی توجهی به لزوم کمک به صادرات این محصولات باعث شد تا آن ها تنها برای بازارهای داخلی تولید شوند، به همین خاطر عدم بهره مندی از مزایای تولید در مقیاس انبوه موجب شد تا قیمت تمام شده این محصولات بسیار بالاتر از نمونه های خارجی آن باشد.
تجربه آسیای شرقی به وضوح نشان می دهد که استفاده از سیاست های تجاری جهت حمایت از صنایع داخلی نه تنها باعث آسیب دیدن رشد اقتصادی نمی شود بلکه یکی از اصلی ترین عوامل موفقیت اقتصادی به حساب می آید. البته باید در نظر داشت که سیاست های جایگزینی محصولات وارداتی با محصولات داخلی می تواند عملکرد ضعیفی داشته باشد به خصوص زمانی که با سیاست های ارتقای صادرات همراه نشود و همچنین هیچگونه رقابت داخلی در آن بازارهای شکل نگیرد. معمولا سیاست های حمایتی زمانی به سرانجام نمی رسد که به طور هدفمند به کار گرفته نشود و هیچ مکانیزم کنترلی بر آن وجود نداشته باشد. تجربه آمریکای لاتین به خوبی نشان داد که سوء مدیریت در وضع سیاست های تجاری جهت حمایت از صنایع داخلی می تواند باعث ناکامی در رسیدن به نتایج مورد انتظار شود. اما تردیدی نیست که همگرایی سیاست های بازرگانی و صنعتی یک کشور، به خصوص کشورهای در حال توسعه، می تواند به رشد تولید و صنعت کشور بیانجامد. این راهی است که بیشتر کشورهای توسعه یافته و یا کشورهایی که مسیر توسعه را به خوبی طی کرده اند، زمانی در پیش گرفته اند و اکنون اگر کشوری قصد دارد در مسیر پیشرفت قرار بگیرد می تواند تجربیات آن ها را به کار بندد. تجربیاتی که نشان دهنده لزوم هماهنگی و یکپارچگی میان نهادهای تصمیم گیری در مورد سیاست های صنعتی و تجاری است.
Hits: 0
