اینجا به طور خلاصه در مورد صندوق بین المللی پول، ساختار و فعالیت های آن توضیح می دهیم.
صندوق بین المللی پول چیست؟
صندوق بین المللی پول (International Monetary Fund یا به اختصار IMF) یکی از نهادهایی است که بعد جنگ جهانی دوم در برتون وودز آمریکا تصمیم به تشکیل آن گرفته شد. در برتون وودز همزمان تصمیم به تشکیل دو نهاد دیگر هم گرفته شد: بانک جهانی و موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات). این سه نهاد را اصطلاحاً نهادهای برتون وودز می نامند.
صندوق بین المللی پول چگونه تشکیل شد؟
در ژوییه 1944 نمایندگان 44 کشور دنیا در برتون وودز دور هم جمع شدند تا سیستم اقتصاد بین الملل بعد از جنگ را پایه گذاری کنند. هدف اصلی از این اقدام مشترک جلوگیری از یک رکود بزرگ جهانی مانند رکود دهه 30 بود. در حقیقت در دوره قبل از جنگ سیاستهای اقتصادی غلط کشورهای مختلف مانند محدودیت تجارت خارجی، محدودیت معاملات ارزی و غیره باعث ایجاد “رکود بزرگ” شده بود و رکود بزرگ یکی از عوامل اصلی جنگ جهانی دوم محسوب می شد. این بار کشورها تصمیم گرفته بودند با پایه ریزی یک اقتصاد بین الملل قوی و کارآمد، از تکرار رکود و عواقب ناگوار آن جلوگیری کنند.
در این راستا هدف اصلی که برای صندوق بین المللی پول تعریف شده بود نظارت بر سیستم پولی بین الملل بود؛ یعنی سیستم نرخهای تبدیل ارز و پرداخت های بین المللی که برای مبادله کالا و خدمات بین کشورها ضروری بود. صندوق می بایست از ثبات نرخ تبدیل ارز اطمینان حاصل میکرد و کشورهای عضو را تشویق می کرد تا از اعمال محدودیت در تبدیل ارز خودداری کنند.
منظور از سیستم ثبات نرخ ارز چیست؟
سیستم ثبات نرخ ارز یا همان سیستم برتون وودز در واقع پایه و اساس سیستم پولی بین الملل از زمان تشکیل نهادهای برتون وودز تا سال 1971 بود. براساس این سیستم همه کشورهای عضو صندوق توافق کردند نرخ تبدیل پول خود به سایر ارزها را ثابت نگه دارند. به این ترتیب که همه کشورها باید نرخ تبدیل پول ملی خود به دلار آمریکا را ثابت نگه می داشتند و نرخ تبدیل دلار آمریکا به طلا نیز ثابت نگه داشته می شد. به این ترتیب ارزش واقعی پول کشورها به طلا وابسته بود. کشورها فقط در موارد خاص که با کسری فاحش تراز پرداختها مواجه می شدند می توانستند نرخ تبدیل پول خود به سایر ارزها را تغییر دهند، که البته این هم فقط با موافقت صندوق بین المللی پول ممکن می شد.
این سیستم تا سال 1971 ادامه داشت. در این سال ایالات متحده امریکا اعلام کرد دیگر تبدیل دلار امریکا به طلا با نرخ ثابت را تضمین نمی کند و به این ترتیب سیستم ثبات نرخ ارز پایان یافت. با پایان سیستم برتون وودز کشورها مجاز شدند در مورد نرخ تبدیل پول ملی خود هر نوع سیاستی که مایل باشند اتخاذ کنند. از جمله، کشورها می توانستند نرخ ارز خود را کاملا شناور کنند یا از یک نرخ ثابت در مقابل یک ارز دیگر (مانند دلار امریکا یا پوند) استفاده کنند یا به عضویت یک بلوک پولی درآیند و یا حتی از واحد پولی کشور دیگر استفاده کنند. تنها روشی که مجاز نبود ثابت کردن نرخ پول ملی در مقابل طلا بود. این سیستم تا امروز هم ادامه دارد.
اهداف اولیه صندوق کدامند؟
براساس اساسنامه صندوق بین المللی پول، اهداف اولیه صندوق عبارتند از:
– ارتقاء همکاریهای پولی بین المللی،
– تسهیل توسعه و رشد متوازن تجارت بین الملل،
– ارتقاء ثبات نرخ ارز،
– همکاری در ایجاد نظام چندجانبه پرداخت،
– دراختیار قرارداد منابع مالی برای اعضایی که با مشکل تراز پرداختها روبرو هستند.
اگرچه اهداف تعریف شده در اساسنامه و اسناد رسمی صندوق از ابتدای تشکیل تا کنون نغییر چندانی نکرده است، در عمل صندوق بین المللی پول کارکردهای جدیدی به عهده گرفته که عمدتاً درجهت فرایند جهانی شدن و با هدف کمک به کشورهای درحال توسعه برای بهره برداری از این فرایند بوده است.
صندوق بین المللی پول چگونه اداره می شود؟
بالا ترین مرجع تصمیم گیری در صندوق بین المللی پول هیات رییسه است که هرکشور عضو یک نماینده در آن دارد. معمولا کشورها وزیر اقتصاد یا رییس بانک مرکزی یا خزانه داری خود را برای عضویت در هیات رییسه صندوق معرفی می کنند. هیات رییسه دو کمیته تخصصی با نامهای کمیته مالی و پولی بین الملل و کمیته توسعه را تشکیل می دهد. در هریک از این کمیته ها 24 نفر از اعضای هیات رییسه عضویت دارند. کمیته ها بیشتر نقش مشورتی ایفا میکنند.
هیات اجرایی صندوق بین المللی پول دومین مرجع تصمیم گیری است که حدود اختیارات آن را هیات رییسه تعیین می کند. درحال حاضر بجز موارد محدودی مانند تغییر سهمیه کشورها و یا اصلاح اساسنامه … همه اختیارات هیات رییسه به هیات اجرایی تفویض شده است. هیات اجرایی 24 عضو دارد که به نوعی نماینده همه کشورهای عضو هستند به این صورت که کشورهای بزرگتر مانند چین و ایالات متحده امریکا هرکدام یک نماینده در هیات اجرایی دارند و کشورهای کوچکتر در گروه های مشخصی طبقه بندی شده اند و هر گروه می تواند یک نماینده در هیات اجرایی داشته باشد.
مدیر عامل صندوق زیر نظر هیات اجرایی مسوول اداره امور صندوق است و کارکنان صندوق زیر نظر وی فعالیت می کنند.
در کنار این مراجع اصلی و رسمی برخی مراجع غیر رسمی مانند گروه هفت (G7) یا گروه بیست (G20) در تصمیم گیری های صندوق ایفای نقش می کنند که درباره آنها در آینده توضیح خواهیم دارد.
کارکردهای اصلی صندوق بین المللی پول کدامند؟
صندوق بین المللی پول اهداف تعریف شده خود را از طریق سه کارکرد اصلی دنبال می کند:
بازبینی (Surveillance): صندوق به طور منظم تغییر و تحولات اقتصادی را در سطح کشوری، منطقه ای و جهانی تحت نظر قرار میدهد. معمولاً به طور سالانه صندوق بین المللی پول سیاستهای اقتصادی کشورهای عضو را بررسی در مورد این سیاست ها با مقامات کشورهای عضو بحث و تبادل نظر می کند. هدف اصلی این بررسی و تبادل نظر کسب اطمینان از ثبات اقتصادی و شناسایی ریسک های موجود است. صندوق همچنین تاثیر سیاست های کشورها بر اقتصاد کشورهای دیگر و بر اقتصاد جهانی را هم بررسی می کند. نتیجه این بررسی ها گزارش هایی است که با موافقت کشورهای مربوطه برای اطلاع عموم منتشر می شود. صندوق همچنین ممکن است کشورهای مختلف را برای بحث و بررسی در مورد مسائل مشترک دور هم جمع کند. صندوق گزارشهای منظمی در مورد وضعیت اقتصاد جهان و وضعیت اقتصادی مناطق مختلف منتشر می کند.
وام: در مواردی که کشورهای عضو با کسری تراز پرداخت ها روبرو می شوند و با روشهای عادی مانند وامهای تجاری نمی توانند با این مشکل روبرو شوند، صندوق بین المللی پول با ارائه وامهای کوتاه مدت و میان مدت این امکان را برای کشورها فراهم می کند تا با انجام اصلاحات لازم مشکل کسری تراز پرداخت های خود را حل کنند. وام های صندوق به صورت مشروط ارائه می شود به این معنی که کشور گیرنده وام موظف است اصلاحات اقتصادی خاصی را که مورد توافق قرار می گیرد انجام دهد تا کسری تراز پرداخت ها مرتفع شود.
کمک های فنی: کمک های فنی و آموزشی معمولاً برای ارتقا سطح آگاهی و توان مدیریتی کشورهای عضو و کمک به آنها برای اصلاح روشهای مدیریتی ارائه می شود. کمک های فنی ممکن است در زمینه های مختلفی مانند سیاستهای مالی، سیاستهای پولی، بهبود روشهای آماردهی و تنظیم و وضع مقررات مالی و اقتصادی ارائه شود.
منظور از سهمیه هر کشور در صندوق بین المللی پول چیست؟
صندوق بین المللی پول تقریبا مانند یک شرکت سهامی اداره می شود که کشورهای عضو سهامداران آن هستند. بنابراین هر کشور در صندوق دارای سهمیه ای است. میزان سهمیه هر کشور براساس یک فرمول ثابت مشخص می شود و رابطه مستقیم با بزرگی اقتصاد آن کشور دارد.
بر اساس فرمول جدید، عوامل زیر در محاسبه سهمه دخالت داده می شوند:
– تولید ناخالص داخلی (50%)
– بازبودن اقتصاد (30%)
– تنوع اقتصادی (15%)
– ذخایر بین المللی (5%)
منظور از حق برداشت مخصوص چیست؟
حق برداشت مخصوص (Special Drawing Right یا به طور اختصاری SDR) توسط صندوق بین المللی پول بعنوان نوعی ذخیره (در کنار طلا یا ارزهای خارجی) برای کشورها ابداع شد. ارزش هر SDR در ابتدا برابر با مقدار مشخصی طلا و در واقع معادل یک دلار امریکا بود. با فروپاشی سیستم برتون وودز و شناور شدن همه ارزها در برابر هم، SDR هم تغییر ماهیت داد و اکنون به عنوان یک سبد از ارزهای مختلف شناخته می شود. ارزهای تشکیل دهنده SDR عبارتند از دلار امریکا، ین ژاپن، پوند استرلینگ و یورو و در دسامبر سال 2015، ین چین هم شامل آن شد. SDR بعنوان واحد محاسباتی صندوق بین المللی پول مورد استفاده قرار می گیرد.
اهمیت سهمیه در چیست؟
سهمیه کشورها در صندوق بین المللی پول تاثیر مستقیم بر موارد زیر دارد:
میزان مشارکت در منابع صندوق: هر کشوری که به عضویت صندوق بین المللی پول درمی آید باید مانند سهامدار یک شرکت، قسمتی از سرمایه صندوق را تامین نماید. میزان مشارکت کشورها در سرمایه صندوق درحقیقت براساس سهمیه کشورها تعیین می شود.
حق رای: حق رای هر کشور در صندوق بین المللی پول ارتباط مستقیم با سهمیه آن کشور در صندوق دارد. تمام کشورهای عضو صندوق 250 حق رای پایه دارند و بعلاوه درازای هر 100000 حق برداشت مخصوص یک حق رای اضافی به دست می آورند. به این ترتیب هرچه سهمیه یک کشور در صندوق بیشتر باشد به همان نسبت حق رای بیشتری خواهد داشت.
حق استفاده از منابع صندوق: حق هر کشور برای استفاده از منابع مالی صندوق بر اساس میزان سهمه آن کشور تعیین می شود. در شرایط عادی و براساس ترتیبات رایج صندوق بین المللی پول میزان برداشت هرکشور از منابع صندوق بین المللی پول سال نباید در طول یک از کل سهمه آن کشور بیشتر باشد و میزان کل برداشتی هر کشور هم ممکن است حداکثر تا سه برابر میزان سهمیه آن کشور باشد.
اصلاح میزان سهمیه کشورها چگونه صورت می گیرد؟
به طور معمول صندوق بین المللی پول هر پنج سال یک بار سهمیه ها را مورد بازبینی قرار می دهد. هر تغییری در سهمیه ها موکول به تصویب هیات رییسه (شورای حکام) صندوق است که باید با 85% آرا صورت گیرد. تصمیم گیری معمولا در دو مرحله صورت می گیرد: اول کل میزان افزایش سهمیه مشخص می شود و سپس نحوه اختصاص سهمیه جدید به کشورها مورد تصمیم قرار می گیرد.
نقش صندوق بین المللی پول در مقابله با بحران اقتصاد جهانی چیست؟
صندوق بین المللی پول نقش های مختلفی در جهت مقابله با بحران اقتصاد جهانی ایفا می کند. نقش صندوق در مقابله با بحران جهانی بخصوص در اجلاس گروه بیست در آوریل 2009 مورد تاکید قرار گرفت. عمده فعالیت های صندوق در ارتباط با بحران اقتصادی به شرح زیر است:
– پیش بینی روندهای اقتصادی: صندوق بین المللی پول به عنوان ناظر اقتصاد بین الملل به بررسی روندهای موجود و پیش بینی تحولات آینده می پردازد. پیش بینی های صندوق توسط سیاست گذاران و برنامه ریزان کشورهای مختلف استفاده می شود.
– کمک در سیاست گذاری: صندوق به مقامات رسمی کشورهای مختلف بخصوص کشورهای درحال توسعه و کمتر توسعه یافته کمک می کند تا سیاست های خود را در جهت کاهش اثرات بحران و بهبود وضع اقتصادی تنظیم نمایند.
– اعطای منابع مالی: منابع مالی صندوق توسط کشورهایی که با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند مورد استفاده قرار می گیرد تا به این ترتیب بتوانند شرایط بحرانی را پشت سر بگذارند و اقتصاد خود را مجدداً سازماندهی کنند. کشورهای عضو گروه بیست (G20) توافق کردند منابع مالی صندوق را تا سه برابر افزایش داده و به رقم 750 میلیارد دلار برسانند. به این ترتیب صندوق بین المللی پول قادر خواهد بود نقش مرکزی در مقابله با بحران اقتصاد جهانی و بخصوص کاهش اثرات بحران بر کشورهای در حال توسعه ایفاد کند.
– بازبینی اقتصادی کشورها: صندوق از طریق بازبینی (Surveillance) که یکی از کارکردهای اصلی آن می باشد، می تواند وضعیت اقتصادی کشورها را زیر نظر گرفته تاثیر سیاست های اقتصادی بر روند حرکت اقتصاد را پیش بینی کند. به این ترتیب این انتظا از صندوق بین المللی پول وجود دارد که بعنوان زنگ خطر عمل کند و مسائل و مشکلات اقتصادی را که تاثیرات مخربی بر اقتصاد می گذارند در مراحل اولیه شناسایی و اعلام کند.
– کمک به کشورهای با درآمد پایین: صندوق از طریق اعطای وامهای با بهره پایین (در مواردی نیم درصد در سال) و بخشش بدهی ها، به کشورهای کم درآمد کمک می کند تا از شرایط بحران عبور کنند.
– افزایش نقدینگی: کشورهای گروه بیست همچنین توافق کردند که صندوق با صدور 250 میلیارد دلار حق برداشت مخصوص (SDR) جدید نقدینگی اقتصاد جهانی را افزایش دهد.
چه اصلاحاتی در صندوق بین المللی پول درحال انجام است؟
بحث اصلاح صندوق بین المللی پول مدتی است که توسط برخی کشورها و مجامع بین المللی و سازمانهای غیر دولتی مطرح شده است. پیشنهادهای مختلفی برای اصلاح صندوق مطرح شده و می شود. برخی از اصلاحات توسط صندوق تصویب شده و بحث بر سر تکمیل فرایند اصلاحات و اجرایی شدن آنها همزمان با بحث در مورد چگونگی اصلاحات بیشتر همچنان ادامه دارد. در اینجا به مهم ترین اصلاحاتی که در حال حاضر مورد بحث است اشاره می کنیم:
– اصلاح سهمیه ها: مهمترین موضوع مورد بحث در اصلاح صندوق بین المللی پول اصلاح سهمیه کشورهاست. سهمیه کشورها رابطه مستقیمی با بزرگی اقتصاد کشورها دارد. تعیین سهمیه کشورها از یک فرمول مشخص تبعیت می کند. با توجه به تغییر شرایط اقتصادی از زمان تاسیس صندوق بین المللی پول و رشد اقتصادی برخی کشورها، سهمیه هایی که در زمان تاسیس صندوق تعیین شده بود فاقد توجیه محسوب می شد به این معنی که به بعضی کشورها سهمیه ای کمتر از آنچه استحقاقش را داشتند داده شده بود و سهمیه بعضی کشورها هم بیش از میزان استحقاقشان بود. به همین دلیل در آوریل 2008 هیات رییسه صندوق تغییر سهمیه ها را مورد تصویب قراردارد. این تغییرات در صورت اجرایی شدن باعث می شود حدود پنج درصد کل سهمیه ها می شود. برای اجرایی شدن تغییرات لازم است سه پنجم کشورهای عضو که صاحب 85 درصد حق رای هستند این اصلاحات را تصویب کنند که این فرایند همچنان ادامه دارد. مذاکرات برای اصلاحات بیشتر ادامه دارد.
– ارتقاء سطح مدیریت: یکی از پیشنهادهایی که مطرح شده ارتقاء سطح مدیریت صندوق تا حد وزیران است. گفته می شود این امر به حمایت سیاسی بیشتر از تصمیمات صندوق و تعهد بیشتر دول عضو و در نهایت اداره بهتر نظام اقتصادی بین الملل منجر می شود. پیشنهادهایی هم در مورد تغییر نقش مشورتی کمیته مالی و پولی بین الملل به نقش اجرایی ارائه شده است.
– اصلاح هیات اجرایی: پیشنهادهای مختلف و بعضاً متناقضی برای اصلاح هیات اجرایی مطرح شده که از جمله می توان به بهبود روشهای تصمیم گیری، استفاده بیشتر از کمیته های تخصصی، واگذاری مسولیت بیشتر، کم کردن تعداد اعضا و غیره اشاره کرد.
– تغییر حدنصاب های رای گیری: اگر چه درعمل اکثر تصمیمات صندوق باتفاق آرا گرفته می شود، از نظر قانونی اکثر تصمیمات باید با اکثریت آرا اتخاذ شود و در بعضی موارد اکثریب ویژه (تا هشتاد و پنج درصد) لازم است. اکثریت ویژه هشتاد و پنج درصدی در حقیقت به این معنی است که ایالات متحده امریکا که دارای بیش از 16 درصد کل آراست در این موارد حق وتو خواهد داشت. سایر کشورها (فرضاً کشورهای عضو اتحادیه اروپا)هم اگر بصورت هماهنگ عمل کنند می توانند در این موارد جلوی تصمیم گیری را بگیرند. پیشنهادهای مختلفی در مورد اصلاح سیستم رای گیری ارائه شده از جمله کاهش حد نصابهای هشتاد و پنج درصدی به هفتاد درصد و یا معیار مضاعف یعنی تصمیم گیری برمبنای اکثریت حق رای و همزمان اکثریت عددی کشورها.
– تنوع در مدیریت و کارکنان: به طور سنتی مدیرعامل صندوق همیشه از یک کشوره اروپایی انتخاب شده است. این رویه مورد انتقاد قرارگرفته و گفته می شود انتخاب مدیر عامل باید شفاف و براساس صلاحیت های فردی باشد و نه براساس ملیت. همچنین رعایت تنوع ملیتی در کارکنان سازمان از دیگر مواردی است که مورد توجه است.
– حیطه وظایف: پیشنهادهای در مورد گسترش حیطه وظایف صندوق بخصوص در مورد گشترش قلمرو سورویانس به کل سیاستهای اقتصادی کلان و سیاستهای مالی و جریان سرمایه مطرح شده. به نظر می رسد با توجه به تحولات مربوط به بحران اقتصاد جهانی، بحث و بررسی در مورد نقش صندوق در اقتصاد بعد از بحران همچنان ادامه خواهد یافت.
بازدیدها: 1
