نقش و جایگاه افغانستان در همکاری های منطقوی

تغییرات و تحولات ژرفیکه طی سالهای اخیر، در جهات مختلف زندگی سیاسی واقتصادی جهان، رشد وتوسعه تکنالوژی معلوماتی، ترانسپورت، تیلی کمونیکیشن و بخصوص انقلابی که دربخش انترنت بوجودآمده است جهان رابیش از پیش بهم پیوسته، وصرف نظراز چالشهای موجود، بسترمناسب همکاری های منطقوی و بین المللی را هموارو شرایط همگرائی، تفاهم و همکاری را وسعت بخشیده است. بمنظور تقویت و استحکام هرچه بیشتر این دست آورد ها از یکطرف، و ایجاد فضای تفاهم بیشتر بین کشورهای منطقه و کاهش تنش ها از جانب دیگر، لازم است تا تفاهم های دو جانبه، چند جانبه وتوسعه همکاری های اقتصادی جاگزین طرحهای ستیزه جوئی و جنگ های نیابتی، وعدم اعتماد متقابل گردد. یکی از راه های وصول به اهداف فوق الذکر همانا ایجاد سازمان های همکاری های منطقوی میباشد که بدون شک بارونق وشگوفائی اقتصادی وتحکیم مناسبات دوستانه بین کشورها درچوکات همکاری های منطقوی، زمینه های بهبود مناسبات سیاسی وهمگرائی منطقوی به نحو بهترفراهم میگردد. ایجاد سازمان های منطقوی بنابرضرورت های مبرم فوق الذکر وتصامیم مشترک کشورهای منطقه که ابعاد مختلف تامین روابط ذات البینی اعضاء را احتوا می نماید، صورت میگیرد. این موسسات یا سازمانها بعضاً دارای اهداف خاص ومقطع ئی واکثراً دارای اهدافِ با ابعاد وسیع ، گسترده و مستمر میباشند.

علیرغم آنکه افغانستان ازلحاظ موقعیت خویش در منطقه دارای حایز اهمیت خاص بوده ودر گذشته میتوانست ابتکار عمل را بدست گرفته در تثبیت وتحکیم هر چه بیشترموقعیت خویش پرداخته وهمکاری کشور های منطقه را جلب نماید، اما بنا بر عوامل مختلف داخلی وخارجی طی سه دهۀ گذشته نه تنها خود درانزوا وکشمکش های داخلی قرارداشت، بلکه ناشی ازین وضع ، کشورهای منطقه نیز بخاطر رسیدن به اهداف خویش درچوکات سازمان های منطقوی، بافت لازم را نداشتند وهریک در صدد مقابله با مشکلات به تنهائی ویا اتحاد دویا سه کشور تصامیمی را اتخاذ مینمودند که کارآئی لازم را نداشت. خوشبختانه درین اواخر، افغانستان پس ازسالها کشمکش های داخلی، چالشهای منطقوی وجهانی، جنگ سردبین دوبلاک سوسیالستی وسرمایه داری، رکود سیاسی، اقتصادی واجتماعی ویکتعداد عوامل دیگرو حتی باوجود چالشهای موجوددرعرصه های سیاسی، اقتصادی واجتماعی، توانسته است موقف سیاسی و موقعیت اصلی خویش را درمنطقه وجهان دوباره احیا واحراز نموده و درایجاد پیش زمینه ها و شرایط مناسب تامین همکاری های منطقوی، اقداماتی را روید ست گیرد. ازجانب دیگر، کشورما بنابر موقعیت جغرافیائی خویش حیثیت پل ارتباطی منطقوی را دارا بوده ومیتواند نقش عمده واساسی را درراستای تامین ارتباط ترانزیتی وترانسپورتی آسیای جنوب شرقی، آسیای جنوب غربی،آسیای مرکزی وآسیای میانه وبافت منطقوی ایفا نماید. پروژه های مختلف درعرصه های تجارت و ترانزیت منطقوی وبازگشائی راه لاجورد، ایجاد خط آهن افغانستان، تسهیلات و ایجاد هماهنگی در گمرکات، پروژه های تاپی و کاسا 1000، فایبر نوری حلقوی افغانستان و سرمایه گذاریهای مشترک و ده ها پروژۀ دیگر، میتواند باعث تشریک مساعی کشورها درجهت نزدیک شدن هرچه بیشتر کشورهای منطقه گردیده وبه عامل رفع یا کاهش تشنجات منطقوی مبدل گرددکه درنهایت به تامین تفاهم نزدیکتر، زیست باهمی، رشد اقتصادی ورفاه اجتماعی درمنطقۀ منتج میگردد. توافق روی شرایط همکاری های منطقوی به اساس تفاهم دسته جمعی اعضا صورت میگیرد که درموافقتنامه های مربوطه تسجیل شده وتمام کشورهای عضو مکلف به انجام آن میباشند. برای انجام مکلفیت های که درموافقتنامه های سازمان های منطقوی درج میگردد وطرفین یا کشورهای امضاء کننده ملزم به رعایت آن میباشند، ایجاب می نماید تا هرکشوردرساحه مربوط خویش تدابیر مشخصی را طبق روحیه این موافقتنامه ها مطرح وعملی سازد. کشورهای عضوسازمانهای منطقوی بمنظور تامین همکاری ها، باید حد اقل شرایط امکانات تعمیل توافقنامه ها را دراختیار داشته ویا آنرا ایجاد نمایند که افغانستان نیز از این امرمستثنا نیست. امکانات حد اقل آغازهمکاری ها میتواند قرارذیل خلاصه گردد:

۱- ایجاد ارگان های مشخص برای پیشبرد امورمربوط به مسایل منطقوی وتطبیق فیصله های سازمان.
۲- تامین امنیت راه ها.
۳- هماهنگ سازی قوانین مربوط وایجاد زیربنای حقوقی.
۴- ایجاد شاهراه مدرن واتصال آن با کشورهای همسایه.
۵- ایجاد واتصال خط آهن به سیستم خطوط آهن کشورهای همسایه ومنطقه.
۶- ایجاد پل هوائی بین کشورهای عضو.
۷- ساده سازی وهماهنگ ساختن سیستم های گمرکی ، تعرفه ئی وتطبیق پروگرام تسهیلات تجارتی
و ترانزیتی.
۸ – ساده سازی اموربندری وسرحدی.
۹ – تنظیم بهتر امورویزه برای اتباع کشورهای عضو بخصوص دیپلوماتهای کشور عضو و قشر
تاجر وسرمایه گذار .

درحال حاضر در جهان سازمان های منطقوی متعدد ومتنوع وجود دارندکه طور دوامداروفعال به کارخویش ادامه داده دررشد وتوسعه همکاری های اقتصادی نقش عمده را بازی مینمایند. آنعده سازمان های که درمنطقه وماحول افغانستان ایجاد وافغانستان عضویت کامل خویش را درین سازمان ها بدست آورده است ذیلاً معرفی میگردد:

۱- سازمان همکاری های اقتصادی – ایکو ECO) Economic Cooperation Organization)
این سازمان درسال ۱۹۸۵ به اساس موافقت سه جانبه ایران ، پاکستان وترکیه پا بعرصه وجود گذاشت. هدف ازایجاد آن رشد چند جانبه همکاری های منطقوی بود که بعد ازسقوط شوروی وآزاد شدن جمهوری های آسیای میانه وقفقاز، امکان الحاق ۶ جمهوری سابق شوروی نیز به این سازمان میسرگردید.درکنفرانس ۲۸ ماه می۱۹۹۲ دراسلام آباد پاکستان، با پیوستن رسمی۶ کشور(تاجکستان ، ترکمنستان ، ازبکستان ،قرغزستان ،قزاقستان وآذربایجان) به آن، سازمان مذکورتقویت بیشترگردید و با الحاق افغانستان به این سازمان که درهمین سال(۱۹۹۲) صورت گرفت، اعضای آن به ۱۰ کشورارتقاء یافت. پیوستن افغانستان به این سازمان منطقوی قدم عمده ای درتکامل هرچه بیشتراین سازمان بشمارمیرود. سازمان همکاری های اقتصادی Economic Cooperation Organization که به (ایکو ECO) مشهوراست درحال حاضر کشورهای ایران ، ترکیه ، پاکستان ، افغانستان ، تاجکستان ،ازبکستان ، ترکمنستان ، قزاقستان ، آذربایجان و قرغزستان را دورهم جمع نموده است . طوریکه ازنام آن پیداست، این سازمان دربخشهای ذیل همکاری های متقابل را اعلام داشته اند:

– تجارت وسرمایه گذاری
– همکاری های اقتصادی که شامل مسایل ترانسپورتی وترانزیتی ، زراعت ، صنعت، خطوط آهن، کاهش تعرفه های گمرکی موضوعات اجتماعی مانند تعلیم وتربیه ،صحت عامه، محیط زیست و توریزم. 

مرکز سازمان در شهرتهران، کشورایران موقعیت دارد. سازمان همکاری های اقتصادی ـ ایکو (ECO) یک سازمان بین الحکومتی منطقوی بوده و درواقع ادامه سازمان همکاری های منطقوی برای توسعه می باشد که درسال ۱۹۶۲ تاسیس ودرسال ۱۹۷۹ به فعالیت خویش خاتمه داد. موافقتنامه تجارتی “سازمان همکاری های اقتصادی- ایکو” بتاریخ ۱۷ جولای ۲۰۰۳ به امضاءرسید که به ایکوتا ECOTA معروف است.

بمنظوررهبری سالم، مؤثر وپرتحرک این سازمان ارگانهای ذیل درسیستم اداره آن درنظرگرفته شده است:

– شورای وزیران: مشتمل از اشخاص پالیسی سازبوده وعمدتاً وزاری خارجه یا اشخاص رسمی به سطح وزیر از کشور های عضو در آن اشتراک میورزند.

– شورای دایمی نمایندگان که ازسفرای ۹ کشور عضو مقیم ایران تشکیل گردیده و در موجودیت و تماس مستقیم مدیر عمومی امور ایکو در وزارت امور خارجه ایران فعالیت مینماید.

– شورای عمومی که شامل ۶ اداره میباشد تحت نظر سکرتریت قرار دارد.

اداره های متذکره قرارذیل است:

• اداره صنعتی وزراعتی
• اداره تجارت وسرمایه گذاری
• اداره انرژی ، معادن ومحیط زیست
• اداره ترانسپورت وکومونیکیشن
• اداره تحلیل اقتصادی واحصائیه
• اداره ارزیابی پروژه ها

کشورهای عضو ایکو

علاوتاً دو نمایندگی خاص و دو انستیتیوت منطقوی نیز تحت نظر سکرتریت ایکو (ECO) فعالیت می نماید.

جدول آتی دربرگیرنده اطلاعات ضروری در مورد کشورهای عضو سازمان های همکاری اقتصادی ـ ایکو”ECO” می باشد.

(ارقام ذیل از منابع ایکو (ECO) اخذ و توحید گردیده است)

ارقام فوق میرساند که (۱۰) کشورعضو سازمان همکاری های اقتصادی ۷ .۸ ملیون کیلومترمساحت کره زمین را دراختیاردارد که ۸۶. ۵ ٪ مجموع مساحت زمین را احتوا مینماید. کشورهای عضو، جمعاً دارای ۳۷۹.۰۲ ملیون نفر جمعیت میباشند که ۵.۹۷ ٪ نفوس جهان را درخود جاداده اند. طور اوسط در هر کیلو متر مربع ۴۳ نفر سکونت دارد. تولید ناخالص ملی این کشورها بالغ بر۶۳۸ ملیارد دالرمیگردد که۱.۵۹ ٪ تولید نا خالص جهان را تشکیل داده و هرفرد این اتحادیه بطور اوسط دارای عاید سرانه ۱۵۴۵ دالردر سال میباشد .هرگاه عاید سرانه ایکو ECO باداشتن ۱۵۴۵ دالرباشاخص جهانی آن که طوراوسط بالغ به ۶۳۲۱ دالرمیشود مقایسه گردد ۲۴.۴۴ ٪ آنرا احتوا مینماید. ارقام فوق بیانگر آنست که دربین کشورهای عضو نازلترین عاید سرانه با داشتن ۲۲۸ دالر (۲۰۰۴) مربوط به افغانستان بوده وبلند ترین عاید سرانه فی نفردرسال را دربین کشورهای عضو این سازمان، مردم ترکیه با داشتن حدود ۴۱۸۷ دالربخود اختصاص داده است.بعد از ترکیه، ترکمنستان با داشتن مبلغ ۴۰۴۴ دالر عاید سرانه فی نفردرسال حایز مقام دوم میباشد. قابل تذکراست که بر اساس اطلاعات مقامات بانک مرکزی کشوراین رقم درسال ۲۰۰۶ درافغانستان به مبلغ ۳۵۰ دالرودرسال ۱۳۹۱به ۷۷۹دالر افزایش یافته است. البته این شاخص درحال تغییر بوده ودر سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲)بالغ بر ۷۷۲ دالرگردیده است.

در بخش تجارت خارجی از جدول ذیل میتوان دریافت که کشورهای عضو ایکوECO درحدود ۱.۷۸فیصد صادرات و۲.۰۱ فیصد واردات جهان را انجام میدهند. دوران تجارت درین کشورها ۱.۸۹ فیصد مجموع دوران تجارت جهانی را نشان میدهد.

ترکیه عضوسازمان ایکوECO که یک کشوربه اصطلاح دوقاره ئی بوده یک بخش آن درآسیا وقسمت دیگرآن دراروپا موقعیت دارد ازرشد اقتصادی خوبی برخورداراست. دوران تجارت خارجی آن به مقایسه سایراعضا بمراتب بیشتر است . درحالیکه رقم صادرات آن قلم درشت یعنی ۶۳.۰۷ ملیارد دالر رانشان میدهد، واردات آن به ۹۷.۳۶ ملیارد دالر میرسد که در مقایسه با صادرات آن کسر ۳۴.۳ ملیارد دالر را ارائه میدهد.

معلومات پیرامون تجارت خارجی کشورهای سازمان همکاری های اقتصادی یا ECO (ارقام سال۲۰۰۴ از منابع ایکو)

نازلترین دوران تجارت دربین کشورهای عضو این سازمان مربوط به کشورقرغزستان است که بالغ بر۱.۶۶ملیارددالر میگردد. وزنۀ تجارت درین کشورنیز مانند ترکیه به نفع واردات آن میباشد.

ازجملۀ (۱۰) کشورعضو سازمان همکاری های اقتصادی (۵) آن درتجارت خارجی خویش که افغانستان نیزشامل آنست دارای بیلانس منفی میباشد. طبق ارزیابی های که بعمل آمده است، کشورهای عضو این سازمان، درمنطقه ای قراردارند که ازلحاظ موجودیت ذخایرانرژی (نفت وگاز ) نهایت با اهمیت بوده ومقدارقابل توجه انرژی جهان را در خود ذخیره دارد. ازانجائیکه مصرف انرژی درسطح جهان روبه افزایش است ، این ذخایرمیتواند درتحکیم وباروری اقتصادی منطقه وکشورهای عضو سهم مهمی را ایفا نماید.

۲. سازمان همکاری های منطقو ی جنوب آسیا، سارک (SAARC) – South Asia Association For Regional Cooperation)

برای نخستین بار ایجاد یک اتحادیه تجارتی جنوب آسیا درسال ۱۹۷۰توسط ضیاالرحمن رئیس جمهور بنگله دیش مطرح شد. این طرح درسال۱۹۸۱ازجانب کشور های هند، پاکستان وسریلانکا درجلسه کولمبو مورد تائید واقع شد وبالاخره سازمان متذکره بتاریخ هفتم دسامبر ۱۹۸۵ اساس گذاشته شد.

دراگست سال ۱۹۸۳ رهبران این کشورها اعلامیه همکاری های منطقوی جنوب آسیا را درجلسه که درشهردهلی جدید تدویریافته بود تائید نمودند. ۷ کشورعضوبشمول نیپال، مالدیف، بهوتان وبنگله دیش بموافقه رسیدند تا در بخشهای آتی به همکاری بپردازند:

– زراعت وانکشاف راه سازی
– تیلی کمونیکیشن ، ساینس ، تکنولوژی وهوا شناسی
– صحت وفعالیت های مردم
– ترانسپورت
– رشد قوای بشری

سازمان همکاری های منطقوی جنوب آسیا (سارک SAARC ) یک سازمان اقتصادی وسیاسی کشورهای عضو میباشد.
این سازمان بادرنظرداشت حجم وابعاد وسیع همکاری، موافقتنامه های ذیل را که دربرگیرنده ساحات مختلف حیات سیاسی، اجتماعی واقتصادی کشورهای عضو میباشد ، عقد نموده اند:

– موافقتنامه منطقه آزاد تجارت جنوب آسیا (سافتا SAFTA)
– موافقتنامه دربارۀ موادمخدره
– موافقتنامه درمورد بهبود وضع اجتماعی مردمان منطقه
– موافقتنامه محکومیت تروریزم
– موافقتنامه مبارزه علیه قاچاق زنان واطفال
– موافقتنامه درمورد توجه ، بهبود وضع اطفال درمنطقه
– موافقتنامه تنظیم تجارت ترجیحی درمنطقه جنوب آسیا
– موافقتنامه منطقه تجارت آزاد جنوب آسیا (سا پتا SAPTA )
– تفاهمنامه درمورد تامین سکرتریت ولست امتعه حساس ممالک عضو

کشورهای عضو سازمان همکاریهای منطقوی سارک

اهداف این سازمان را همکاری فعال دربخشهای اقتصادی با سرعت ورشد بیشتر تجارت آزاد، رسیدن به یک نظام واحد اقتصادی ، تخفیف تشنجات منطقوی جنوب آسیا تشکیل میدهد.

بتاریخ دوم اگست ۲۰۰۶ درجلسه وزرای خارجۀ کشورهای سازمان همکاری های منطقوی جنوب آسیا (سارکSAARC) موقف ناظربودن کشورهای امریکا، کوریای جنوبی وهمچنان اتحادیه اروپا در پرنسیپ پذیرفته شد. بتاریخ ۴ مارچ ۲۰۰۷ ایران نیز تقاضای ناظربودن درین سازمان را مطرح ساخته است. عضویت افغانستان در سازمان همکاری های منطقوی جنوب آسیا یا سارک در سیزدهیمن کنفرانس سارک ازجانب جلالتماب من موهن سنگه صدراعظم هند مطرح وبه اتفاق آرآ به تصویب رسید.

درچهاردهمین کنفرانس سارک که بتاریخ ۳- ۵ اپریل ۲۰۰۷ دردهلی جدید مرکز کشور هند به اشتراک افغانستان دایرگردید عضویت افغانستان منحیث هشتمین کشور مورد استقبال فراوان قرارگرفت. یکی ازتعهدات عمده این سازمان منطقوی دررابطه به تقویت مناسبات ترانسپورتی وتجارتی اعضای اتحادیه میباشد که برای کشورما بادرنظرداشت اینکه یک کشورمحاط به خشکه است نهایت با اهمیت تلقی میگردد. باالحاق جمهوری اسلامی افغانستان به این سازمان تعداد کشورهای عضو به ۸ عضوارتقا یافت. درحال حاضرکشورهای عضواین سازمان عبارت ازبهوتان، هندوستان، مالدیو، پاکستان، افغانستان، بنگله دیش ، سریلانکا ونیپال میباشند.

کشورهای شامل این سازمان عضویت افغانستان را درین سازمان منحیث یک ضرورت مهم ارزیابی نموده ومثبت تلقی می نمایند. درین شکی نیست که افغانستان توانسته است بعد ازتجدید حیات سیاسی خویش طی ۱۳ سال گذشته، که ایجاد دولت به شیوهَ دموکراسی را درمنطقه به امتحان گرفته است، ازآزمون زمان بخوبی سربلند نموده وتوانسته است، جایگاه خویش را دربین کشورهای منطقه وجامعه جهانی تثبیت نماید. عضویت افغانستان در این سازمان منطقوی بیش ازپیش به اهمیت این سازمان افزوده وراه را برای نزدیکی هرچه بیشترکشورهای این سازمان به آسیای میانه وآسیای غربی هموارمیسازد.

ازمسایل عمده واساسی که درچهاردهمین جلسه سارک(SAARC) مورد بحث قرارگرفت موضوع مقابله با تروریزم است. طوریکه مشهود است در حال حاضرچه در سطح منطقه و چه درمقیاس جهانی، هیچ پدیدۀ دیگری نمیتواند مبرم تروجدی تر از مبارزه با تروریزم باشد. تروریزم صادر شده توسط بیگانگان به کشورما نتنها افغانستان را به چالش گرفته بلکه درصورت عدم اشتراک مساعی وهمکاری های همه جانبۀ منطقوی و بین المللی مهارکردن این آفت قرن بیست ویکم مشکل مینماید.بنابر سطحی نگری های بعضی از مسؤلین امور منطقه به این پدیدۀ شوم وخود ساختۀ آنها، هنوزهم قربانی میگیرد.

سعدی شرین کلام چه عالی فرموده است:
چوعضوی بدرد آورد روز گار دگرعضوها را نماند قرار

طرح مبارزه با تروریزم گامیست مفید ومؤثردرراستای کاهش نه تنها تنش ها ومداخله درامورداخلی یکدیگربلکه این مبارزه دسته جمعی میتواند اساس خوب وهدفمند درجهت شکل گیری وبهبودهمکاریهای بهترمنطقوی وانکشاف اقتصادی باشد.

گفتنی است که عضویت درسازمان منطقوی بدون تعمیل سیاست های شفاف، روشن وپذیرش اصل همزیستی مسالمت آمیزبین کشورهای عضو، نمیتوان ازایجاد تفاهم، رشد وتوسعه اقتصادی سخن به میان آورد. موجودیت چنین اتحادیه ها وهمکاری متقابل در آن، درصورتی میتواند برای اعضا ومردمان شان مفید باشد که تمام اعضا دربرابرهم صادقانه عمل کنند واهداف مشترک را با درنظرداشت منافع مشترک طرح و به منصۀ اجرا بگذارند.ارقام ذیل بیانگرآنست که در٨ کشورعضو سازمان همکاری های منطقوی جنوب آسیا حدود ۴۷ . ۱ملیارد نفرزیست دارد که ۱۳. ۲۳ ٪ کل نفوس جهان را تشکیل میدهد. مردمان شامل این اتحادیه صرف ۰۸. ۴درصد ساحه کره زمین را دراختیاردارند که به اینترتیب سطح تکاثف نفوس درین کشورها طوراوسط درفی کیلومترمربع به ٢٤١ نفر میرسد. نفوس این کشورها که حدود یک برچهارم نفوس جهان را احتوا مینماید با داشتن تولید ناخالص مبلغ۸۲. ۹۹۵ملیارد دالر، صرف ۲۴. ۲ ٪ تولید ناخالص جهان را بخود اختصاص داده اند.

(ارقام ذیل از طرف بانک جهانی و صندوق وجهی بین المللی به نشر رسیده است)

اوسط عاید سرانه درین کشورها درسال ٢٠٠٥ به۳۷. ۶۷۸ دالر میرسید درحالیکه اوسط عاید سالانه درجهان درسال ٢٠٠٥ بالغ بر۸۶. ۶۹۹۴دالر میشد. هرگاه این دورقم را باهم مقایسه نمائیم به این نتیجه دست میابیم که اوسط عاید سرانه این کشورها درحدود یک بردهم حصه یا ۷. ۹درصد اوسط عاید سرانه جهان میباشد. کشورمالدیف بلند ترین عاید سرانه را با داشتن مبلغ ٢٨٦٤ دالر دربین این کشورها داشته ونازلترین سطح عاید سرانه را افغانستان دارد که به ۳۳۵ دالرمی رسد.کشور های ناظردر سازمان سارک اتحادیه اروپا ، ایران ، جاپان ، امریکا وکوریای جنوبی میباشند.

جدول معلوماتی تجارت خارجی کشورهای عضو سارک (SAARC)

دوران تجارت کشورهای عضو سازمان سارک ۲.۳۴درصد دوران تجارت خارجی جهان را تشکیل داده و سهم کشورهای این سازمان درمجموع صادرات جهانی ۱.۸۲ درصد وسهم واردات این کشورها ۲.۸۴ درصد ارزیابی میگردد. کسر مبلغ ۹۴.۰۲ ملیارد دالررا در تجارت خارجی سازمان سارک نشان میدهد. بیلانس تجارت خارجی درین کشورها بصورت عموم منفی بوده وامکانات صادرات کمتررا نسبت به واردات دارند. سازمان سارک درحالیکه۲۳.۱۳ درصد نفوس جهان را داراست صرف ۱.۸۲ درصد صادرات و ۲.۸۴ درصد واردات جهان را بخود اختصاص داده است. این شاخص میتواند مؤید این نکته باشد که اعضای این سازمان عمدتاَ کشورهای انکشاف نیافته ویا درحال رشد بوده وازجمله مصرف کنندگان عمدۀ تولیدات صنعتی سایرکشورهای جهان میباشند.

طوریکه ارقام نشان میدهد کشورهای عضو این سازمان توانائی صدورکالا های مورد نیاز جهان راکمترداشته واکثراً صادرات شان را کالا های عنعنوی مانند مواد خام،میوه جات خشک وتازه، نباتات طبی وصنعتی ومحصولات حیوانی،صنایع دستی وغیره تشکیل میدهد.

۳- همکاری های اقتصادی منطقوی آسیای مرکزی )کریک (CAREC Central Asia Regional Economic Cooperation)

کریک CAREC عبارت ازیک اتحادیۀ همکاری های چند جانبۀ رشد همکاری های اقتصادی درآسیای مرکزی بوده که درچوکات پروگرام بانک انکشاف آسیائی(ADB) فعالیت مینمایدودر سال۱۹۹۷ توسط بانک یادشده به هدف تشویق همکاری های اقتصادی بین کشورها درآسیای مرکزی بوجودآمده است. این پروگرام با مؤسسات بین المللی بانک اروپائی برای بازسازی انکشاف (EBRD) بانک انکشاف اسلامی (IDB) ، بانک جهانی (WB) ، پروگرام انکشافی ملل متحد (UNDP) وصندوق وجهی بین المللی (IMF) همکاری وارتباط مستقیم دارد.اهداف این پروگرام عبارت اند از:

– ارتقای سطح زندگی وکاهش غربت درکشورهای عضو سازمان .
– ارزیابی چالشهای منطقوی وایجاد میکانیزم غرض بهبود اداره ومنجمنت
امورسرحدی وزمینی.
– توسعه تجارت انرژی به شمول انتقال برق ازکشورهای دارای مازاد تولید به کشورهای نیازمند.
– ساختمان شاهراه ها واستفاده وسیع وکامل ازمعبرها ودهــــلیزهای تـــرانزیتی (شمال – جنوب
وشرق – غرب) وارتقای سطح انتقالات زمینی وهوائی.
– ساده ساختن وهماهنگ نمودن مراحل ومقررات گمرکی ترانزیتی ، ساده سازی مراحل حصول
ویزه های تجارتی به شمول کاهش مصارف آن .
– بوجود آوردن محیط سالم برای جلب و جذب سرمایه گذاری وتجارت.
– تبادله معلومات تجارتی واشتغالی درمنطقه ازطریق همکاری های اقتصادی مفید ومؤثرمنطقوی.

پروگرام کریک CAREC به تعداد ۸ کشورآسیای مرکزی را بهم پیوند داده است که قرارذیل میباشد:
افغانستان، آذربایجان، جمهوری مردم چین ( بصورت مشخص ایالت زینکیانگ – منطقه خود مختارایغور)، قزاقستان، قرغزستان، منگولیا، تاجکستان و ازبکستان. برعلاوه روسیه فدراتیف نیز تقاضای عضویت درین سازمان را نموده است. کریک CAREC درحقیقت نمایندگی ازهمکاری های وسیع انکشافی می نماید که مثال خوب و زندۀ ازهمکاری بین کشورها وسازمانهای بین المللی بوده و نمونۀ عالی ازاعلامیه پاریس پیرامون مؤثریت کمک ها یعنی هماهنگی، متوازن ساختن نتایج و حسابدهی دوجانبه میباشد. کریک CAREC یک پلتفورم نیرومند درامرتنظیم منابع مالی است. مساعدتهای توحید شده سازمانهای چند جانبه باالویت دادن ساحات ترانسپورت، انرژی وتجارت بین سال های ۲۰۰۶-۲۰۰۸ بالغ به ۲.۳ ملیارد دالر میشود که ۴۲ پروژه را دربرمیگیرد.

چهارچوب نهادينه کلی برای CAREC توسط وزرای CAREC درسال ٢٠٠٢ به تصويب رسيد، که زمينه را برای خود اراديت کشور های عضوفراهم نمود. جلسه مقامات ارشد در ١۶ الی ١٧ اپريل سال٢٠١٠ تاييد نمود تا رياست نهاد های CAREC بايد با کشور ميزبان (مانيلا، فليپين)باقی بماند و بانک انکشاف آسيايی منحيث سکرتريت CAREC مسؤلیت دارد تا همآهنگی، کمک تخنيکی، مالی و اداری ر فراهم نمايد.

تابحال پروگرام های کاری این سازمان به تمویل پروژه های زیربنائی، بهبود سیاست های منطقوی درساحات ذیل تمرکزیافته است.
– ترانسپورت
– انرژی
– پالیسی تجارت
– تسهیلات تجارتی

ساحات فوق الذکر از جمله مسایل اساسی میباشد که درهمکاری های اقتصادی منطقوی جایگاه خاص داشته و با زندگی مردم ارتباط مستقیم دارد.

کشورهای عضو کریک ـ پروگرام بانک انکشاف آسیائی (برنگ آبی) و بخشی از مناطق کشورها برنگ سبز

اهداف وپروگرام های کریک CAREC که طبق نیازهای کشورهای عضو مطرح وعملی میگردد درشرایط کنونی افغانستان که درحال بازسازی میباشد وبه همکاری ومساعدت جامعه جهانی نیازمند است مطابقت کامل داشته وجمهوری اسلامی افغانستان میتواند وبائیست ازچنین امکانات وترجیحات که درچوکات پروگرام کریک CAREC میسراست استفادۀ اعظمی نماید.احداث خط آهن حیرتان – مزارشریف از جمله برنامه های مؤفق کریک درافغانستان محسوب میگردد.

سازمان های فوق الذکرمطابق به ستراتیژی واهداف کاری خویش مصمم اند درجهت رشد وتوسعه اقتصادی اعضای خویش گامهای سازنده وعملی رادرهمکاری با اعضای این سازمانها بردارند.طوریکه معلوم است، افغانستان با ۵ کشورعضو سازمان ایکو،۲ کشور عضو سارک و۳ کشور عضو کریک مرز مشترک دارد. چنانچه بملاحظه میرسد موقعیت افغانستان دربین این سازمانها بخوبی روشن است وبا اسم با مسمی آن که بنام قلب آسیا نامیده میشود مطابقت کامل دارد.

در نقشۀ زیرموقعیت جغرافیایی هرسه سازمان ایکو (ECO)، سارک(SAARC) و کریک (CAREC) نشان داده شده است که جمهوری اسلامی افغانستان عضویت انها را کسب نموده وخود در محراق آن قراردارد.

موقعیت افغانستان در بین سازمان های منطقوی

هرگاه بموقعیت افغانستان در نقشه توجه شود، بخوبی معلوم میشود که افغانستان بنابرموقعیت مرکزی وجغرافیائی آن، درکل حیثیت دروازۀ ورودی سازمان سارک (SAARC) را به آسیای میانه، ایران، ترکیه و اروپا داشته و در حالیکه میتواند حلال مشکلات ترانزیتی و ترانسپورتی این سازمان باشد، مارکیت های وسیع تجارتی دوجانبه را بروی کشور های عضو این سازما ن در آ سیای میانه وآسیای جنوبی باز مینماید.از آنجاییکه یکتعداد از کشور های عضو این سازمان نیاز مبرم به مارکیت های جدید تجارتی دارند ازین طریق میتوانند به اهداف دراز مدت تجارتی خویش نایل آیند.ازطرف دیگر کشور های آسیای میانه یا اعضای سازمانهای ایکو (ECO) و پروگرام کریک (CAREC) با استفاده از همین دروازۀ ورودی میتوانند به آبهای گرم نزدیکتر شده از کاهش فاصله ها و تنزیل قیمتهای ترانسپورتی سود ببرند زیرا با اتصال شاهراه های افغانستان به کشورهای همسایه وهمچنان با ایجاد واتصال خط آهن افغانستان (که از نیازمندی های روز وضرورت استراتیژیک بشمار میرود) به خطوط آهن منطقه، تسهیلات غیرقابل تصوررا دربخش ترانسپورت وترانزیت بوجود آورده، درتقلیل زمان عبور کالاهای ترانزیتی منطقه، که در نتیجه کاهش قیمت های اموال را نیز درقبال خواهد داشت تاثیر بسزای وارد مینماید. معهذا هرگاه به نقشۀ فوق دقت شود، بوضاحت معلوم میشودکه افغانستان با عضویت خویش درسازمان های فوق الذکر توانسته است کشور( بنگله دیش ) راکه شرقی ترین کشورعضو سارک میباشدبا کشور ترکیه وقاره اروپا، وهمچان کشور(سریلانکا و مالدیو) که درجنوبی ترین بخش براعظم آسیا و در بحر هند واقع بوده وعضو سارک میباشند با کشورقزاقستان که عضو ایکو ویا منگولیا که عضو کریک است با هم ارتباط دهد وبحیث یک کریدور بسیارمهم وستراتیژیک قد علم نماید. به عبارۀ دیگر افغانستان کشوریست که درمرکزی ترین نقطۀ بین ۱۸ کشور، اعضای سازمانهای همکاری های منطقوی واقع گردیده که با ایجاد شاهراه ها به ستندرد بین المللی وهمچنان شبکه سراسری خط آهن، میتواند ۱۸ کشورآسیای جنو بی وجنوب شرقی ، آسیای میانه ومرکزی را باهم وصل نماید.

درحال حاضرجو سیاسی واقتصادی منطقه و جهان به نفع افغانستان میلان داشته، از یکطرف دولت و مردم افغانستان مورد پشتیبانی وسیع جامعۀ جهانی وسازمان ملل متحد قرار دارد و از جانب دیگر ضرورتهای منطقوی از لحاظ آزاد سازی تجارت، الحاق کشورهای شامل این سازمانها به سازمان جهانی تجارت، جستجوی مارکیتهای جدید منطقوی، کاهش هزینه های ترانسپورتی وترانزیتی ازطریق فراهم آوری تسهیلات تجارتی و ترانزیتی، ترانزیت و انتقال برق و تمدید لولهً گاز از جمله عواملی بشمارمی آید که باعث ارتقای اهمیت سهم افغانستان در همکاری های منطقوی گردیده و به استحکام هر چه بیشترموقعیت ستراتیژیک و ترانزیتی افغانستان می انجامد.

لست مکمل اعضای سه سازمان منطقوی

از اقدامات عمده و اساسی  افغانستان در راستای تقویت همکاری های منطقوی،  تکمیل سرک حلقوی (شاهراه) افغانستان میباشد که کار آن جریان دارد و با اکمال آن کشورهای عضو این سازمان ها ازشمال (کشورهای آسیای میانه) به جنوب (پاکستان  وایران) وهم چنان ازشرق (پاکستان ) به غرب (ترکیه) واورپا ازطریق راه های ترانزیتی افغانستان وصل خواهد گردید.مزید برآن احداث خطوط آهن سراسری واتصال آن به کشورهای همسایه اهمیت استراتیژیک وموقعیت ترانزیتی کشوربیش از پیش ارتقاء یافته وتسهیلات لازم را درامرکاهش قیمت های ترانسپورتی وبهبود تجارت داخلی وخارجی اعم از صادرات وواردات بوجود خواهد آورد. افغانستان نه تنها عضو سازمان های همکاری های منطقوی میباشد که میتواند درهریک ازین سازمان جایگاه خاصی داشته وزمینه های همکاری های منطقوی را توسعه بخشیده وتسهیلات لازم تجارتی وترانزیتی را فراهم سازد، بلکه نظربه موقعیت نهایت حساس جغرافیائی خویش میتواند روابط نزدیکتر  و همکاری های پرثمر بین این سازمان ها را  نیز تامین نموده و درتوسعه همکاری های همه جانبۀ منطقوی نقش عمده وابتکاری را بعهده گرفته به این همکاری ها روح و جان تازه بخشد.

برگرفته از کتاب تاریخچه روابط تجاری افغانستان با کشورهای خارجی

نوشته: سید عظیم حسینی، معین پیشین وزارت تجارت و صنایع افغانستان

Hits: 0