شکل‌گيری مجدد اقتصاد و دانش در جهان

در اوايل دهه ۱۹۷۰ و در پاسخ به يک نزول اقتصادي ديگر بود که فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطات بعنوان يکي از مولفه هاي آنچه که ديويد هاروي «چارچوب زمان-مکاني» مي خواند مورد بهره برداري خبرگان قرار گرفت.(۱) در آنجا هدف عمده‌، ياري رساندن به سرمايه در راستاي يافتن وسيله ها و ابزاري بود که بار ديگر شور بازار ها و زمينه ي رشد مجدد سودآوري را زنده کند؛ و اين نه يک عمل مکانيکي بلکه يک کوشش چند جانبه و دنباله دار بود. در اين زمينه فعاليت هاي چندي که در رابطه ي تنگاتنگ با يکديگر بودند صورت گرفت: حمله به اتحاديه هاي صنفي و خدمات اجتماعي؛ تزريق سرمايه هاي هنگفت در سيستم مالي (٢)؛ افزايش شديد و تغيير جهت بودجه ها و مخارج نظامي؛ سرعت تصاعدي بخشيدن به جهاني ساختن شرکت ها؛ ايجاد تغييرات اساسي در سياست ها در راستاي وادار ساختن بازار هاي جهاني به پذيرش هرچه بيشتر سرمايه گذاري هاي خارجي و مبادلاتي که کم و بيش بدلخواه شرکت هاي خارجي تعيين مي شد؛ و در همين رابطه، تحول اقتصاد سياسي ايالات متحده به سوي بازار ملي اي که اولين و آخرين ماواي شرکت هاي چند مليتي باشد.(٣)

رشد بيسابقه ي فناوري هاي اطلاعاتي چه در مرکز و چه در حاشيه آن، در عين حال هم مسبب و هم عارضه اين امر بود. سيل سرمايه ها به سوي شرکت هاي صنايع فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطات (ICT) سودآور سرازير شد و اين فکر که گويا جامعه بسوي يک استحاله ي خوش خيم فناوري هاي اطلاعاتي مي رود عموميت پيدا کرد و به امر نوين و عقلايي دوران مبدل شد.

پيشاهنگ سرمايه گذاري در فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطات (آي-سي-تي ) سرمايه داري مالي بود. سيتي-گروپ در سال ٢٠٠٨ ، زماني که هنوز به يک بانک نيمه مردار تبديل نشده بود، ٢٥٠٠٠ برنامه نويس(کامپيوتر) در خدمت داشت و بودجه ي فناوري هاي اطلاعاتي آن، بدون در نظر گرفتن هزينه هاي اجرايي، به ٤.٩ ميليارد دلار مي رسيد. (٤) بانک ليمِن برادِرز قبل از ورشکستگي خود در سپتامبر سال ٢٠٠٨، ٣٠٠٠ برنامه ي کامپيوتري روي ٢٥٠٠٠ سِرور( server ) در چند قاره جهان در حال اجرا داشت.(٥) روزي که بحران اقتصادي از يک گوشه ي ناشناخته ي قلب سيستم مالي بيرون زد، شبکه ها ي ارتباطي تا آن اندازه استوار و کارآ بود که بتواند امواج ضربان مرگ را به مرزهاي بيروني، و نقاطي که حاشيه اي ناميده مي شوند، بفرستد.(٦)

البته سرمايه گذاري ها در فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطات تابع ساده ي بازار هاي مالي نبود. در دهه ١٩٧٠ ، نظام مالي در آستانه ي نزول سود ها، از طريق سرمايه گذاري هاي مستقيم خارجي (foreign direct investment (FDI به تغييرات ساختاري خود شتاب بخشيد و شرکت ها به خريد کارخانه ها، ساختمان هاي اداري، معادن، و موسسات کشاورزي در خارج از محدوده ي بازار هاي داخلي خود دست زدند. (٧) و همين بنوبه ي خود به تثبيت نقش درجه اول فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطات در اين زمينه ها کمک کرد.

شرکت هاي چند مليتي، در راستاي ايجاد تغييرات ساختاري در توليد، به سرمايه گذاري هاي وسیع در فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطات (آي-سي-تي) دست زدند و شبکه هاي رايانه اي بنياد زنجيره تدارکات فرا-مرزي را ممکن ساختند. سيستم هاي پردازش اطلاعات شرکت ها دائماً، به دليل تحولات هميشگي در استراتژي هاي تجاري، سياست هاي عمومي، دسترسي به بازارها، و تحولات تکنولوژي ارتباطات، در حال تبديل و تحول بود. هزينه هاي آي-سي-تي و نرم افزار، از اواخر دهه ي ١٩٨٠ به اين سو، پیوسته حدود يک دوم کل سرمايه گذاري هاي شرکت ها بوده است. اين رقم در مفهم مطلق کلمه، سرسام آور است: شرکت ها و دولت آمريکا در سال ٢٠٠٨ رويهم ١.٧٥ تريليون دلار صرف تکنولوژي کرده اند. (٨)

در چنين دوران تاريخي اي بود که فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطات خود را بعنوان پيشقراول رشد و توسعه ي سرمايه داري تثبيت کرد. اما امروز و در بحبوحه بحران کنوني سيستم، چنين بخش حساسي چه وضعيتي دارد؟

بحرانهاي صنعتي و گذار ديجيتالي

حقيقت اينست که سيستم ارتباطات مدتها پيش از عموميت يافتن اينترنت وارد بحران شده بود و در حال حاضر کاهش سودها تنها سرگيجه ي اين صنعت را افزايش داده است. در نيمه ي اول سال ٢٠٠٩، سرمايه ي نيم تريليون دلاري يي که در سطح جهان صرف تبليغات مي شد، در برخي از کشورهاي پيشرفته تا ١٠٪ کاهش پيدا کرد. (٩) مصرف کنندگان جزء پول کمتري در راه فرهنگ و ارتباطات و مخابرات خرج کردند و سرمايه گذاري شرکت ها در بخش آي-سي-تي کاهش پيدا کرد.

چشم انداز دور تازه يي از ناآرامي هاي اقتصادي کم و بيش در افق نمايان است. شرکت اِسکايپ( Skype ) که يک سرويس تلفن اينترنتي مجاني، و سرويس تلفن پولي ديگري با کيفيت بالا تر عرضه مي کند به ادعاي خود در سال ٢٠٠٩ يک آبونمان حيرت انگيز چهارصد ميليون نفري داشته است.(١٠) اين شرکت فقط در عرض پنج سال به عظيمترين شرکت تلفن بين المللي تبديل شده است. اسکايپ همراه با شرکت هاي ديگري که تلفن اينترنتي (مودولاسيون صدا بر آي-پي VOIP) عرضه مي کنند باعث فشار شديد بر کمپاني هاي تلفني سنتي يي گشته است که ديگر تلفن هاي راه دور مانند گذشته براي آنها چندان سودآوري ندارد. شرکت هاي اخير به همين دليل بسوي سرويس تلفن هاي همراه و ارتباطات اينترنتي پر سرعت (broadband )، و ارائه ي خدمات اختصاصي به شرکت ها بعنوان فعاليت محوري خود، متمايل گشته اند. اما خود شرکت اسکايپ نيز گرفتار مشکل است و در اثر در گيري ها و دعوا هاي حقوقي بر سر حق استفاده از تکنولوژي داده هاي اشتراکي (file-sharing) ، يعني رشته ي حيات خود، وضعيت نامعلومي پيدا کرده است.(١١)

کاهش روز افزون بهاي اينترنت پر سرعت، وضعيت نامعلوم اين صنعت را نشان مي دهد. سرويس هاي ارزان ارتباطاتي، تمرکز خدمات رايانه اي و نرم افزاري را بار ديگر ممکن ساخته است و همين تهديدي عليه روش بهره برداري و ساختار مستقلانه ي رايانه هاي شخصي و کتابچه گونه (notebook ) بشمار مي آيد.(١٢)

رایانه و تلویزیون از یک جهت دیگر نیز مورد تهدیدند. بیست سال پیش رقم تعداد تلفن هایهمراه موجود در جهان رقمی حدود دهها میلیون بود و امروز تعداد آن به حدود ۴.۵ میلیارد رسیده و روز بروز نیز افزایش می یابد. تلفن های همراه رفته رفته به یک وسیله ی همه گیر، و به سومین واسطه رسانه ای(مونیتور) استراتژیک مبدل شده اند. تنها در طول نه ماه اولی که شرکت اَپل Apple اولین فروشگاه خود برای آیفون و آیپاد را افتتاح کرده بود ، ۲۵۰۰۰ نرم افزار به بازار داد و این محصولات که بازاهای چین و کره جنوبی را تسخیر کرده بودند هشتصد میلیون دریافت اینترنتی( download ) به همراه آوردند. این رقم از آن ببعد افزایش بیشتری نیز یافته است. (۱۳)

نبردی خونین برای کنترل اینترنت

ایستگاه های تلویزیونی که بمانند شبکه های تلویزیون کابلی به پخش اینترنتی برنامه های خود روی آورده اند حالا باید جوابگوی نیاز تلفن های موبیل نیز باشند و با یو-تیوب کمپانی گوگُل هم رقابت کنند. هرچند آینده ی گوگل و سودآوری آن، به دلایل متفاوت، مانند کمپانی اسکایپ زیر سئوال رفته است.(۱۴) در آمریکا و برخی کشور های دیگر روزنامه ها دائماً در حال سقوط هستند و چیزی نمانده است که مجلات نیز به همان راه کشیده شوند. رسانه های صوت-تصویری سنتی که بقایشان را تبلیغات تضمین می کرد امروز کلاً با رقبای تازه یی روبرو شده و شاهد مهاجرت تبلیغات به سمت رسانه های اینترنتی و موتور های جستجوگر مانند گوگل هستند.

حتی کالا های فرهنگی نیز از این تغییرات مصون نبوده اند. نه تنها دریافت های اینترنتی( download ) مجانی، بلکه بازیگران عمده یی نظیر اَپل و آمازون و گوگل نیز، آشکارا در حال تخریب موانع و استحکامات قدیمی الیگارشی-انحصار های بازار کتاب و موزیک و بازیهای کمپیوتری و فیلم هستند. (۱۵) نه تنها متون و تصویر ها و موزیک هایی که از طریق اینترنت منتقل می شوند، بلکه وسایلی نظیر آیتاچ Itouch و آیپاد Ipod و ئی-بووکE-book نیز به میدان جنگ این رقبا مبدل شده اند. همزمان که بازار سی-دی در هم شکسته می شود، چهار هیولای موزیک که سهم عمده ی بازار جهانی موزیک را در اختیار داشتند در مقابل کمپانی اَپل وادار به عقب نشینی و از دست دادن سود های خود می شوند. از سوی دیگر نیم دوجین شرکت های بزرگ بین المللی یی که از طزیق شرکت های وابسته به خود، بازار توزیع فیلم را در سراسر جهان در کنترل داشتند امروز مجبورند با یو-تیوب و گوگل رقابت کنند. تلاش این شرکت ها در راه اتحاد با یکدیگر، اینجا و آنجا با ضد حمله های آنان نیز همراه شده است. ابعاد و پروسه ی این تغییر ساختار ها حیرت انگیز است. چهار شرکت انتشاراتی جهانی که شعب آن بازار کتاب آمریکا را زیر سلطه دارند، با شرکت غول آسای بارنز اند نوبل( Barnes and Noble ) همدست شده و برای بازگرداندن بازاری که از آن بوی نا و کهنگی می آید تلاش می کنند و با رقبای تازه نفس خود بفکر اتحاد و تقسیم سود افتاده اند. خشونت استراتژی جدید و تلاش در راه انباشت در این بازار، بیش از هرچیز در برنامه ی اخیر گوگل در غارت میلیونها کتابی جلوه گر شده است که در دسترس همگان در کتابخانه های عمومی و دانشگاهی موجود است. خوشبختانه دولت های آلمان و فرانسه، و وزارت دادگستری ایالات متحده ، هرچند موقتی، تابحال موفق شده اند جلوی دست اندازی عریان این شرکت ها را بگیرند.

اگر اغتشاش وضعیت چشمگیر است در واقع همینطور هم هست. سیستم اطلاعات و ارتباطات وارد یک مرحله ی استحاله ی چند جانبه شده است. در اینجا هم تنوع اشکال و کیفیت ها، و هم کمیت بالای آن در یک کنتراست شدید با دوره های قبلی قرار می گیرد؛ دورانی که پروژه های کوچک آوانگارد در نقاشی، و یا در رمان نویسی و فیلمسازی، انقلابی به راه می انداخت، و یا رادیو بمثابه رسانه خصوصی نوین با پشتوانه ارزش مصرفی آن در بازار مقام ویژه ای می یافت. اینبار بر خلاف الگو هایی که انقلاب های سیاسی نظیر ۱۷۸۹ و ۱۹۱۷ و ۱۹۴۹ در محدوده ی چند کشور بخصوص القا می کرد، تحولات فرهنگی همه جانبه بوده و در سطح جهانی عمل می کند و حداقل تا به امروز این سرمایه است که در آن نقش پیشاهنگ را بازی می کند نه جنبش اجتماعی مردمی.

بی تردید این روندی دراز مدت است و بگذارید فراموش نکنیم که نتیجه ی نهایی را تعادل نیروهای اجتماعی در چارچوب کشور های جداگانه، و نیز در سطح جهان مشخص خواهد کرد. پیدایش دریچه هایی که امروز از پایین و از جوانب باز شده اند ادامه خواهد یافت و تردیدی نیست که این جوشش تازه ی ارتباطاتی، برخورد های مخالف و انگیزه های مبارزاتی بدیل خود را بهمراه خواهد داشت. در اینجا در ارزیابی این تغییر دورانساز و چندین جانبه، بار دیگر توجه به نقش سرمایه های خصوصی لازم می آید.

زیر ساخت های محکم برای بدست آوردن سود همیشه مورد جستجوی سرمایه گذاران و مدیران ارشد بوده است . بحران کنونی از سوی دیگر شتاب و نیاز رسانه ها را به حامیان قدرتمند بیشتر کرده است. ممکن است که یو-تیوب بازار ایستگاه های تلویزیون سنتی را کساد کرده باشد اما قادر نیست از بند حمایت آگهی دهندگان رهایی یابد. در واقع یو-تیوب در حال گذار از چنان تغییرات و تحولات ساختاری یی است که بتواند هرچه همه جانبه تر در چارچوب خواست های آگهی دهندگان ظرفیت لازم را پیدا کند. همزمان که این تکنولوژی ها عمومیت بیشتری می یابند، به همان نسبت تمایل به تفکیک کاربران بر اساس ارزش بازاری آنان در خدمت بخش های مختلف نیز افزایش می یابد. و در این راه تلفاتی نیز وجود دارد. زمانیکه شرکت های اتوموبیل سازی، موسسات مالی، و تولید کنندگان وسایل مصرفی، بودجه های تبلیغاتی خود را کاهش می دهند، میدان عمل و مانور روزنامه ها و سیستم رسانه ها نیز بیکباره گرفتار محدودیت می شود.(۱۶) به همین دلیل است که برنامه ریزی های دراز مدت و استراتژیک رسانه ها برای مهاجرت حساب شده به سوی وِب جای خود را به برخوردهای اضطراری و فوری داده است.

از سوی دیگر انگیزه های مبارزاتی و واکنش ها تاکنون به ندرت از یک زاویه ی عمیقا سیاسی سازمان پیدا کرده اند. مشخص ترین نمونه، سکوت سیاسی سرد در ایالات متحده پیرامون یافتن یک راه حل غیر سرمایه داری برای بحران روزنامه نگاری است. نیویورک تایمز از جمله نشریات مبتلا به این معضل است. تایمز بدنبال کاهش روز افزون آگهی دهندگان، مجبور به فروش دارایی ها، تقسیم سود سهام کمتر، و بالابردن بهای روزنامه شده است. روزنامه ی تاریخی ایالات متحده حتی پر منزلت ترین صفحه ی خود را (صفحه اول) به روی تبلیغات باز کرده و ۲۵۰ میلیون دلار از کارلوس اسلیم میلیاردر مکزیکی وام گرفته است.(۱۷) بنا به اظهار سایت نیویورک تایمز که از پر خواننده ترین سایت های مطبوعات آمریکا بشمار می آید، این روزنامه برای سر بسر شدن مخارج و درآمد های خود، به چهار برابر خوانندگان اینترنتی کنونی، یا چهار برابر آگهی بیشتر نیاز دارد. درآمد های دیجیتالی این روزنامه تنها ۱۲٪ کل درآمد های شرکت مادر است.(۱۸) در یک نگاه به وضعیت کلی صنعت روزنامه نگاری در ایالات متحده، مشاهده می شود که علاوه بر اعلام ورشکستگی در شبکه عظیم شرکت تریبون در سال گذشته، حداقل چهار روزنامه ی دیگر اسناد اعلام ورشکستگی خود را تسلیم دادگاه ها کرده اند.(۱۹) جامعه ی روزنامه نگاران آمریکا کنوانسیون سالانه ی خود برای سال ۲۰۰۹ را به دلیل وجود «بحران» ها در این صنعت لغو کرد.(۲۰) در دوره یی که نیاز به روزنامه های مستقل و منتقد بیش از هر زمان دیگری حیاتی می نماید، مسئله دیگر فقط به کجراهه رفتن ها و توجه افراطی روزنامه ها به پولساز بودن اخبار خلاصه نمی شود: مسئله بقای روزنامه نگاری در کلیت آن است و خطر قربانی شدن اش در شرایط اقتصادی کنونی . این سقوط نتیجه ی روندی چند دهه است نه چند ماهه. (۲۰)

ایالات متحده تریلیون ها دلار صرف یاری به شرکت های بیمه و بانک ها و شرکت های اتوموبیل سازی کرده است اما هیچ قدمی برای نجات روزنامه نگاری موثر، چیزی که همکار من مک-چزنی McChesney اکسیژن دموکراسی می خواند، بر نداشته است. بی تردید این شرکت های چند ملیتی خواهند بود که در نهایت تکه پاره های بجا مانده از رسانه های کهنه و نو را جمع خواهند کرد. با توجه به وقایع تاریخی اخیر، بهتر است این عقیده بدور افکنده شود که گویا این نرمش ذاتی دولت آمریکا در مقابل آزادی عمل مطبوعات است که این نتیجه را به بار آورده . برعکس باید این حقیقت را یادآوری کرد که ارباب سرمایه همیشه بر این امر اصرار داشته اند که دولت باید از حقوق و استراتژی های آنان در راه انباشت و تمرکز اخبار و اطلاعات دفاع کند؛ به بیان دیگر یعنی تامین تفوق صاحبان صنعت اخبار و اطلاعات بر دولت.

در نگاهی دقیقتر، اصول بنیادین روابطه سرمایه داری یعنی نقش مزد بگیران و مناسبات بازار همچنان حکمفرما بنظر می رسد. در حقیقت به همان نسبت که پردازش پیام ها و ارتباطات ، تحولات و انقلابات خود را از سر می گذراند، مزد بگیری و مناسبات بازار بیشتر و بیشتر به اعماق جامعه و فرهنگ آن رسوخ می کند. در اینجا استثنا های خاصی هم وجود دارد که شاید سیستم رایگان داده های اشتراکی همگانی nonproprietary file-sharing، و انواع مختلف نرم افزار های آزاد open-source software از آن جمله باشد. اما این نمونه ها نه تنها باعث کندی حرکت عام و گسترش شتاب یابنده ی روند کالایی شدن ارتباطات نمی شود بلکه به نوبه ی خود آنرا تشدید کرده و به گسترش آن یاری می رساند.

سروری دوباره ی ایالات متحده؟

اینترنت از مهمترین مکانیسم هایی است که امکان گسترش روابط اجتماعی سرمایه داری از این نوع را فراهم می سازد. این یکی از دلایلی است که تسلط بر اینترنت این چنین تنگ نظرانه حفظ شده و با چنین شدتی دنبال می شود.

ایالات متحده آشکارا نقش و اهمیت نابرابرانه ای در این حوزه دارد. هرچند دولت آمریکا در شرایط وقفه ی کنونی حاکم بر رونق اقتصادی برخی از اختیارات اینترنتی را به سیستم های بین المللی واگذار کرده است (۲۲) اما این برداشت که گویا بدین ترتیب سلطه ی آن بر این زیر ساخت حیاتی خنثی گشته از عقل بدور است. تصمیم نهایی در خصوص سیستم نامگذاری دامنه های اینترنتی domain name system بعهده ی یک سازمان نیمه مخفی مرکب از ارتش آمریکا و چند اداره ی دولتی است که در عین حال با شرکت های خصوصی و غیر دولتی نیز همکاری می کند. بعلاوه تقریبا کلیه تجهیزات شبکه routing equipment را در سطح جهان شرکت سیسکو تامین می کند و جستجوی اینترنتی و ویدیو در تیول گوگل، شبکه های اجتماعی در دست فیس-بوک، و نرم افزارهای شاخص مصرفی در اختیار اَپل است. علاوه بر این ضروری است به این واقعیت توجه کنیم که در میان شرکت های آی-تی/نرم افزار/اینترنت که در سال ۲۰۰۴-۲۰۰۵ مقام های بیست و پنجگانه ی اول را پید کرده بودند، تنها شش شرکت غیر آمریکایی وجود داشت. (۲۳) شرکت اینتل در صنعت نیمه هادی ها semiconductors و شرکت میکروسافت در سیستم های رایانه ای بی رقیب هستند. از حدود ۸۰۰ ماهوره یی که بدور زمین می چرخند نصف بیشتر آن به آمریکا تعلق دارد. (۲۴) ایالات متحده از هیچ کوششی در راه پیشرفت در تکنولوژی جنگهای رایانه ای cyber-war فروگذار نمی کند. در پایان، و به همان اندازه با اهمیت، این حقیقت است که شرکت های آمریکایی نه تنها در تولید این صنایع بلکه در مصرف آن نیز پیشگام هستند: ابداع سیستم های اینترنتی و ترکیب آن با شیوه کار بصورتی که در شرکت های آمریکایی از وال-مارت تا جنرال الکتریک پیاده می شود الگوی بقیه جهان قرار می گیرد.(۲۵)

تسلط بدون منازع ایالات متحده بر اینترنت در چه راههایی استفاده می شود؟ صرفنظر از استفاده در جهت انسجام نهادینه سیستم های خویش، ایالات متحده دهه هاست که در خارج و داخل پیشاهنگ سیاست هایی بوده است که در خدمت انباشت سرمایه های جهانی، یعنی هدف اول سرمایه داری ، عمل می کند. تردیدی نیست که بخش های مختلف اقتصاد ایالات متحده از چنین نظارتی به امتیازات و بهره برداری های خاصی می رسند. با اینحال، بحران کنونی این سئوال را در پشت اذهان نشانده است که آیا ایالات متحده می خواهد و یا توان آن را دارد که ضامن پروژه ی جهانی انباشت سرمایه باقی بماند یا خیر.

از یک نظر شدیداً کوشش می شود که از پیشبرد فناوری های اطلاعاتی و ارتباطات بعنوان وسیله ی تجدید سلطه ی جهانی ایالات متحده استفاده شود. اما، جهت بُردار تغییرات بنیادی به یک سوی دیگر است: انتقال به یک اقتصاد سیاسی ِ چند قطبی چه در میدان ارتباطات و چه در کل، دائم در حال ایجاد چالش ها و موانع موثر بر علیه سلطه ی ایالات متحده است.

اگر لیست بزرگتری از شرکت های تراز اول آی-سی-تی در نظر گرفته شود ملاحظه می شود که نسبت به سالهای گذشته، در سال ۲۰۰۶ تعداد شرکت های آمریکایی (از میان ۲۵۰ شرکت) در این لیست کاهش پیدا کرده و از کشور های چین، هندوستان، تایوان، کره، سنگاپور، و نیز برزیل، افریقای جنوبی و روسیه تعداد بیشتری به آن اضافه شده است. (۲۶) حجم با اهمیتی از سرمایه غیر امریکائی در سالهای اخیر در اروپا و ژاپن حول این فناوری ها گرد آمده است که از جمله میتوان از سامسونگ، نوکیا، نین-تن-دو، هیووِی Huawe، تاتا، اس-آ-پ، تلفونیکا، دوکومو، امریکا-موویل، وُدا-فون، و موبیل چین نام برد. بهمین ترتیب باید توجه کرد که مقادیر قابل توجهی از دارایی های شبکه های جهانی برای اولین بار در تاریخ به سرمایه داران کشور های «جنوب» یعنی مکزیک و هندوستان و چین منتقل شده است. همچنین مناطقی که بنام بازار های رو به رشد معروف شده اند در ثبت نام دامنه های اینترنتی domain name registrations سهم هرچه بیشتری پیدا کرده اند. (۲۷) شرکت هیووِی Huawe پیش بینی می کند که در چین، و نیز در اروپا و افریقا حدود ۳۰ میلیارد دلار قرارداد بدست آورد. این شرکت از نظر عرضه ی زیر ساخت های تلفن همراه پس از اریکسون و نوکیا-زیمنس مقام سوم را بدست آورده و حتی در صدد است در بازار های حساس (از نظر سیاسی) ایالات متحده وارد شود. (۲۸) باید توجه کرد که کشور های آلمان و فرانسه همیشه قانون های ضد انحصاراتی اروپا را فعالانه علیه شرکت های انفورماتیک آمریکایی بکار گرفته اند—در طول همین چند هفته گذشته آنها به حکمی که شرکت گوگل و چند شرکت انتشاراتی را قادر میساخت که بازار کتاب را بار دیگر زیر کنترل یک کارتل بین المللی در آوردند رسماً اعتراض کردند. همزمان در حوزه تقاضا، شرکت های بخش های مختلف به سازماندهی مجدد و تحول روند های تجارتی خود حول تکنولوژی های اینترنتی می پردازند و سرمایه های آی-سی-تی خود را در عرصه های تازه و برای توسعه ی بازار های نوین بکار می اندازند. در همانحالی که انباشت کردن استراتژی های اینترنتی همه گیر تر می شود و ساختار صنایع مختلف تغییر می یابد، شرکت و درگیری در اقتصاد سیاسی ارتباطات همراه با تضاد های مربوط به آن گسترش بیشتری پیدا می کند.

بعلاوه، ممکن است سرمایه ی جهانی ناگهان به کشف این نکته برسد که برای ادامه ی حیات خود نیاز به تغییرات بنیادین در سیستم کنونی اقتصاد سیاسی و مبادلات میان کشورها دارد. در اینجا بد نیست همراه با اریک هابسبام Eric Hobsbawm به یادآوری تاریخ انقلاب صنعتی بپردازیم: «. . . برای یک دوره ی کوتاه انقلاب صنعتی با تاریخ یک کشور بخصوص یعنی بریتانیای کبیر منطبق شد. اقتصاد تمام جهان بر مبنا، و یا بزبان بهتر بر محور بریتانیا می چرخید و کشور به همین دلیل موقتاً به درجه یی از نفوذ و قدرت و موقعیت جهانی رسید که در طول تاریخ برای هیچ کشوری با آن وسعت سابقه نداشت». (۲۹) البته دوره ی گسترش بریتانیا به پایان رسید و همین سرنوشت در انتظار قدرت فراگیر ایالات متحده نیز هست.

نظم جهانی از مدتها پیش و همزمان با کاهش سلطه ی ایالات متحده، وارد تغییراتی شده است. حتی به پیش بینی خود «شورای ملی اطلاعات ایالات متحده»، در طول پانزده سال آینده، «قدرت نسبی ایالات متحده، حتی در زمینه های نظامی، نزول خواهد کرد و نقش محوری آن محدود خواهد شد.» (۳۰) تضعیف موقعیت گذشته ی تیتان ها و خدایان آمریکایی نظام بانکی، و برملا شدن حیرت انگیز دیپلوماسی پنهان میان کشورهای عربی و چین و فرانسه و برزیل و روسیه و ژاپن مبنی بر عدم معامله ی نفت با دلار، نشان دهنده ی بحرانی است که می رود محور همیشه مسلط قدرت مالی و اقتصاد آمریکا را از نقطه ی گردش خود خارج سازد. (۳۱) کشور های گروه-۲۰ (شامل پنچ کشور آسیایی و ژاپن) تنها در عرض یک سال مبدل به قدرت های تثبیت شده و جلودار تعیین سیاست های اقتصادی شده اند. در این رابطه «صندوق جهانی پول» و «بانک جهانی» وارد تغییراتی خواهند شد و نقش «اقتصاد های نو رسیده» ( مانند چین) در آن، بقیمت تضعیف نقش اروپا و آمریکا، گسترش خواهد یافت.(۳۲)

در اینجا لازم است بر این نکته تاکید شود که هنوز هیچ قدرتی آمادگی جابجا کردن آمریکا و گرفتن هژمونی جهانی از دست آنرا ندارد. اقتصاد ایالات متحده هنوز سه برابر اقتصاد چین وزن دارد و هرچند که کشور اخیر بدون شک اهداف بلند پروازانه و اولویت های خاص خود را دنبال می کند، (۳۳) اما هنوز تازه به سرمایه گذاری مستقیم در کشور های خارجی روی آورده و هنوز نیروی نظامی و سیستم مالی آن آمادگی کافی برای بعهده گرفتن یک نقش جهانی را ندارند. دیگر کاندیدا ها نیز زیر سایه ی ایالات متحده باقی مانده اند: اروپا یک نقش همراه بازی می کند، (۳۴) و ژاپن به رغم جایگاه خود بعنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، در بهترین حالت از موضع یک نیروی تابع ایالات متحده باقی می ماند. (۳۵)

رهبران ایالات متحده در تلاش خود در راه تجدید قدرت جهانی آمریکا به ارتباطات روی آورده اند و به همین دلیل نفوذ این صنعت در سیاست های آمریکا روز بروز بیشتر می شود. اولین برنامه ی اقتصادی مهم باراک اوباما (که گاهی رئیس جمهور سیلیکون Silicon President نیز خوانده می شود(۳۶)) و ارائه ی طرح راه اندازی اقتصادی به مجلس، از ماهها پیش از انتخاب او به ریاست جمهوری روی غلطک افتاده بود و چنین چیزی امکان پذیر نبود مگر با حمایت پنهان صاحبان شرکت های گوگل، آی.بی.ام و شورای صنایع انفورماسیون از چنین طرحی.(۳۷) بنابرین تعجبی ندارد اگر فناوری اطلاعاتی از سوی این گروه پایه بنیادین طرح رشد دوباره ی اقتصاد آمریکا قرار گرفته باشد. این شرکت ها از نفوذ خود استفاده کردند تا بودجه ی لازم برای پیاده کردن طرح اینترنت پر سرعت، سیستم پردازش رایانه ای پرونده ها و سوابق بهداشتی، و سیستم برق رسانی رایانه ای پیشرفته تر، در لایحه ی اقتصادی گنجانده شود. انتظار می رود که چنین طرح ها و قوانین دیگری که در فوریه ۲۰۰۹ به امضای اوباما رسید برای این صنعت سود آور باشند. (۳۸) هرچند دین گارفیلد رئیس «شورای صنایع انفورماسیون» پس از امضای این قانون اظهار کرد که «خوب است وقتی که صدای ما شنیده می شود.» (۳۹) اما بعید بنظر می رسد که این امر کافی باشد.

فناوری های اطلاعاتی و ارتباطات هنوز هم یک قطب انباشت سرمایه است

دومینیک استراوس-کان رئیس صندوق بین المللی پول می گوید، «همیشه این سئوال مطرح است که چه چیزی موتور محرکه ی رشد اقتصاد جهانی است؟» و اضافه می کند، «جواب ساده یی وجود ندارد.»(۴۰) آیا صنعت ارتباطات همچنان که برای یک نسل پیش اتفاق افتاد، پتانسیل های نهفته ی دیگری در خدمت شکوفایی دوباره ی سرمایه داری جهانی دارد ؟

به رغم تمام جنجال هایی که در اکتبر ۲۰۰۹ در اطراف بهبود وضع اقتصادی برپا شد، هنوز هم بزرگترین موسسات مالی جهان زیر حمایت دولت به ادامه ی حیات می پردازند. دولت آمریکا دو سوم تعداد سهام، و کنترل صنعت اتوموبیل سازی را در نیابت خود دارد و بازار کار و مصرف همچنان زیر ضربه قرار دارد. ضربه های این بحران عمقی اما گستردگی آن نامتعادل است. در همانحالی که سودآوری شرکت ها در حال صعود است، (۴۱) بخش اتوموبیل سازی، خدمات مالی، مواد خام کشاورزی، فلزات، الکترونیک، و معادن زیر ضربات شدید است. (۴۲) شرکت های مخابراتی چطور؟ بازار های مصرفی و نیز شرکت آی-سی-تی بمانند سایر بخشها، در عرض چند هفته ی بین اکتبر تا دسامبر ۲۰۰۸ سقوط کرد.(۴۳) حتی گوگل و میکروسافت نیز از این ضربه بی نصیب نماندند. (۴۵) تعداد وب سایت های ثبت شده در سه ماهه ی آخر سال ۲۰۰۸ نسبت به سال قبل در همین ماه ۱۷٪ پایین رفت.(۴۶) تردیدی نیست که شرکت های مخابراتی نیز این نزول را حس کرده بودند. اما نوع و رویه های تاثیر در این صنعت غول آسا ناهمگون بوده است.

حیرت آور است که تعدادی از شرکت های بزرگ قدرت مالی خود را حفظ کرده اند. تا اوایل سال ۲۰۰۹ به ترتیب شرکت های سیسکو ۲۰، میکروسافت ۱۹، گوگل ۱۶ ، دِل ۶، و اَپل ۲۶ میلیارد دلار ذخیره مالی داشتند. (۴۷) شرکت های آمریکایی چند ملیتی در صدر این جدول قرار دارند اما باید اضافه کرد که در حال حاضر تنها شرکتی که از نظر مالی و با داشتن ۱۸ میلیارد دلار (در اوایل سال ۲۰۰۹) در بهترین وضعیت مالی قرار دارد شرکت مخابراتی «چین موبیل» است. (۴۸) دارایی های جاری به این شرکت ها چنان قدرت مانوری می بخشد که برای سرمایه هایی که در بازارها و اقتصاد ها، و مناطق ضعیف تر جغرافیایی قرار دارند موجود نیست. نهایتاً قسمتی از این سرمایه در راه جذب و اضمحلال رقبایی صرف خواهد شد که گرفتار مشکل مالی هستند. (۴۹)

پتانسیل های سرمایه گذاری های تازه و سودآوری بخش ارتباطات و انفورماسیون در اصل هنوز به پایان نرسیده است. سرمایه گذاری های رسانه های آمریکایی در سال ۲۰۰۸ مجموعاً تنها ۲.۳٪ افزایش یافت و به ۸۸۲.۶ میلیارد دلار رسید ولی پیش بینی می شود که در پنج سال آینده رسانه ها از نظر رشد اقتصادی مقام سوم را داشته باشند. (۵۰) جالب توجه است که در تمام طول رکود اقتصادی ترافیک جهانی اینترنت در سال ۲۰۰۸ تا ۵۵٪ افزایش پیدا کرد و پیش بینی می شود که این نسبت در سال ۲۰۰۹ به ۷۴٪ برسد. (۵۱) از یک نظر همه جانبه تر، سیستم ارتباطی و نرم افزار های مربوطه به شرکت ها امکان می بخشد که به فضاهایی دست یابی پیدا کنند که بتوانند در آن به آزمایش طرح ها و ترفند های فرهنگی-اجتماعی (از جمله آموزش و بیوتکنولوژی کشاورزی) بپردازند. این بررسی ها به شرکت ها امکان می بخشد که روش های استثمار شدید تری کشف کرده و بخش های صنعتی خود نظیر پزشکی و انتقال انرژی را در اطراف مدل های مشابه و سود آور باز سازی کنند. مشاهده ی چرخه های جدید سرمایه گذاری و کالا پردازی investment and commodification در این حوزه ی پر جوش کار مشکلی نیست.

اما در عمل شرایط بسیار نامعلوم و حتی تاریکی یش روست. چه کسی حاضر می شود در یک پروژه ی گسترش فرضی تازه سرمایه گذاری کند، صرفنظر از اینکه انفورماسیون و ارتباطات در واقع جوشندگی خود را حفظ کرده باشند؟ مصرف کننده ی آمریکایی مانند گذشته پولدار نیست و اقتصاد سیاسی جهانی در راه توسعه ی خود مجبور است بر اقتصاد هایی که مانند ایالات متحده بر وام های خارجی استوار هستند کمتر تکیه کند. در حال حاضر سرمایه گذاری در آی-سی-تی از بودجه ها و برنامه های دولتی بهره مند می شود و قلم با اهمیتی از برنامه ی احیای اقتصادی کشور های گروه-۲۰ است و رقم آن در حال حاضر به ۱۰۰ میلیارد دلار (از ۲ تریلیون نهایی) می رسد. این سرمایه گذاری در راه ایجاد تغییرات بنیادی در سیستم بهداشت، انرژی، ترابری، خدمات دولتی و ارائه ی اینترنتی پر سرعت برنامه ها و نرم افزار ها بکار گرفته خواهد شد.(۵۲) اما روزی که برنامه ی تحریک اقتصاد به پایان برسد چه خواهد شد؟

شبکه های ارتباطاتی حتی در شرایط سخت کنونی نیز اهمیت گذشته ی خود را حفظ کرده اند اما با یک کیفیت متفاوت. آنها دیگر مانند سالهای صعود دهه ی ۱۹۹۰ از زاویه فراهم سازندگان دوباره ی شرایط آزاد در فضای سرمایه داری ستایش نمی شوند. چهره ی اجتماعی آنها امروز محتاط کاری و صرفه جویی در شرایط سخت اقتصادی کنونی را منعکس می سازند. یکی از این نمونه ها شعار خوزه لوئیز رودریگز زاپاترو، نخست وزیر سوسیالیست و زیر ضربه ی اسپانیاست که به ساده سازی مسئله پرداخته و می گوید: «آجر و سیمان کمتر، کمپیوتر های بیشتر.» (۵۳) دیجیتالیزاسیون همانطور که هرچه بیشتر به گُرزی بر سر شرایط کاری موجود تبدیل می شود، پروسه ها نیز شباهت هرچه کمتری با دستکش های مخملی پیدا کرده و به مشت های آهنین شبیه تر می شوند.

این واقعیت که ممکن است انفورماسیون و ارتباطات به صورت قطب رشد باقی بمانند نباید دلیلی برای پایکوبی باشد. صفر و یک ها و «بیت bit » های دیجیتالی قادر به بریدن بند های اجتماعی نیستند و دیجیتال کاپیتالیسم به همان صورتی توسعه پیدا خواهد کرد که گونه های پیشین آن: از مسیر دوره های بحرانی یی که موانع و مشکلات را بطور نامتعادل در جامعه توزیع خواهد کرد؛ ایجاد شرایط و فرصت های تازه برای سلطه جویی؛ و خوشبختانه، زمینه های فراوان و جدید در راه مقاومت و نوزایی.

پاورقی ها:

[1] David Harvey, The New Imperialism. Oxford: Oxford University Press, 2003: 87-8.

[2] John Bellamy Foster and Fred Magdoff, The Great Financial Crisis: Causes and Consequences. New York: Monthly Review Press, 2009; Geoff Mann, “Colletti’s Credit Crunch,” New Left Review 56, March/April 2009: 121-4; David Harvey, “Is This Really the End of Neoliberalism?” Counterpunch March 13/15, 2009.

[3] Herbert I. Schiller, Information and the Crisis Economy. Norwood: Ablex Publishing, 1984: xi-xii; Dan Schiller, How To Think about Information. Urbana: University of Illinois Press, 2006: Chapter 3. David Hesmondalgh, The Cultural Industries, 2d Edition. Los Angeles: Sage, 2007: 86.

[4] Francesco Guerrera, “Citigroup ramps up tech cuts,” FT 22 May 2009: 13.

[5] Ross Tieman, “Technology tangles when businesses combine,” FT 28 January 2009, Digital Business Special Report: 1.

[6] International Monetary Fund, World Economic Outlook, April 2009, Chapter Four “How Linkages Fuel the Fire: The Transmission of Financial Stress from Advanced to Emerging Economies.”

[7] The international share of U.S. corporate profits was around 5 percent during the 1960s, but by 2007, it accounted for perhaps one-quarter of all declared profits. According to Ed Yardeni, citing U.S. Commerce Department figures (in Appel, 2007). Appel, Timothy, 2007. “Overseas Profits Provide Shelter For U.S. Firms,” WSJ 9 August: A1, A11.

[8] Vance, Ashlee, 2008. “Tech Companies, Long Insulated, Now Feel Slump,” NYT 15 November: A1, A14.

[9] Eric Pfanner, “The Outlook Is Murky For Media Advertising,” NYT 2 September 2009: B2.

[10] Geoffrey A. Fowler, “Skype Targets Companies to Ring Up Revenue,” WSJ 23 March 2009: B3; “Skype’s share of the long-distance pie on the increase,” TeleGeography’s CommsUpdate, 24 March 2009.

[11] Joe Nocera, “The Cloud Hanging Over Skype,” NYT 5 September 2009: B1, B5; David Gelles and Maija Palmer, “Skype deal stumbles over software row,” FT 17 September 2009: 19.

[12] Richard Waters, “Cloud control,” FT 26 March 2009: 9; Richard Waters, “Tech rivals in cloud computing clash,” FT 28/29 March 2009: 11.

[13] Walter S. Mossberg, “Some Favorite Apps That Make iPhone Worth the Price,” WSJ 26 March 2009: D1.

[14] “YouTube,” The Lex Column, FT 21 August 2009: 14.

[15] Robert Darnton, “Google and the Future of Books,” New York Review of Books, Volume 56, Number 2, February 12, 2009; Hiroko Tabuchi, “To Win, Beat the Apps,” NYT 26 September 2009: B1, 4.

[16] Tim Bradshaw, “Ad agencies struggle to sell early recovery,” FT 23 March 2009: 14.

[17] Richard Perez-Pena, “The Times Seeks Opportunity Despite Toll of a Recession,” NYT 9 February 2009: B1, B6; Marc Lacey, “The Reticent Media Baron,” NYT 16 Feb 2009: B1.

[18] “Online Newspapers,” The Lex Column, FT 12 December 2008: 12; Andrew Edgecliffe-Johnson, “The grey lady’s keeper,” FT 13 December 2008: 7.

[19] Kenneth Li, “NY Times considers sales as it braces for bad news,” FT 10 December 2008: 13; “Michael Oneal and Phil Rosenthal, “Tribune Co. files for Chapter 11,” Chicago Tribune 9 December 2008: 1, 10; Richard Perez-Pena, “Tribune, Major News Chain, Seeks Bankruptcy Protection,” NYT 9 December 2008: A1; Shira Ovide and Suzanne Vranica, “McClatchy Seeks Debt Swap at Big Discount,” WSJ 22 May 2009: B6.

[20] “News Editors Call Off Convention,” NYT 28 Feb 2009: B2.

[21] John Nichols and Robert W. McChesney, “The Death and Life of Great American Newspapers,” The Nation 18 March 2009 retrieved 21 March 2009 at http://www.thenation.com/doc/20090406/nichols_mcchesney?rel=hp_picks

[22] Bobbie Johnson, “US relinquishes control of the internet,” Retrieved 1 October 2009 at guardian.co.uk See the official document at: http://www.icann.org/en/announcements/announcement-30sep09-en.htm#affirmation

[23] Though leverage is gravitating away from hardware, which is in over-supply, and toward software and services, a comparable list of IT hardware producers still shows ten U.S. companies among the top 25. Catherine L. Mann with Jacob Funk Kirkegaard, Accelerating The Globalization of America: The Role for Information Technology. Washington, D.C.: Institute for International Economics, 2006: Table 2.6, 53-4. Also see Oliver Boyd-Barrett, “Cyberspace, Globalization and US Empire,” in Oliver Boyd-Barrett, Ed., Communications Media Globalization and Empire. Eastleigh, UK: John Libbey Publishing, 2006: 53-74.

[24] “Junk in space,” FT 13 February 2009: 6.

[25] Mann: 1 and passim.

[26] OECD Information Technology Outlook 2008: 32-3 at www.sourceoecd.org/scienceIT/9789264055537

[27] Tim Bradshaw, “Downturn hits domain names,” FT 18 February 2009: 5.

[28] Andrew Parker, “Huawei eyes deals worth $30 billion,” FT 9 March 2009: 16; Amol Sharma and Sara Silver, “Huawei Tries to Crack U.S. Market,” WSJ 26 March 2009: B2.

[29] Eric Hobsbawm, Industry and Empire: The Birth of the Industrial Revolution. Revised Edition. New York: New Press, 1999: xi.

[30] Scott Shane, “Global Forecast by American Intelligence Expects A. Qaeda’s Appeal to Falter,” NYT 21 November 2008: A13; National Intelligence Council, “Global Trends 2025: A Transformed World.”

[31] Jonathan Wheatley, “Brazil and China in plan to axe dollar,” FT 19 May 2009: 6; Larsen, Peter Thal, and Briscoe, Simon, 2009. “The fearsome become the fallen,” FT 23 March: 5; Kathrin Hille, “Geithner put on spot as balance of power shifts,” FT 2 June 2009: 4; Robert Fisk, “The Demise of the Dollar,” The Independent 6 October 2009.

[32] Martin Wolf, “The West No Longer Holds All the Cards,” FT Special Report “G20 In Pittsburgh,” 24 September 2009: 1; Edward Luce, “Tensions over IMF threaten to mar G20,” FT 25 September 2009: 1; Krishna Guha, Edward Luce, Chris Giles and Gideon Rachman, “Scepticism over G20 pledge of new era,” FT 26-7 September 2009: 1.

[33] Over the political status of Taiwan, of course, but also over global access to resources and over its own trillion-dollar investment in U.S. demand. Conflict between China and the United States in this strategic area is intensifying (Jopson, 2009; Wines, Bradsher and Landler, 2009). Jopson, Barney, 2009. “Congo pressed over China minerals,” FT 10 February: 3 Wines, Michael, Bradsher, Keith, and Landler, Mark, 2009. “China’s Premier Seeks Guarantee From U.S. On Debt,” NYT 14 March: A1, A6.

[34] Krugman, Paul, 2009. “A Continent Adrift,” NYT 16 March: A21; Bertrand Benoit, “Germany sees poll as dry-run for real thing,” FT 28 May 2009: 6.

[35] McCormick, Gavin, 2007. Client State: Japan in the American Embrace. London: Verso.

[36] Mike Davis

[37] Matt Crain, unpublished paper 2009.

[38] Andrew Ward and Alan Beattie, “House stimulus forced through by Democrats,” FT 219 January 2009: 2; Charlie Savage and David D. Kirkpatrick, “Technology’s Fingerprints on the Stimulus Package,” NYT 11 Feb 2009: B3.

[39] In Charlie Savage and David D. Kirkpatrick, “Technology’s Fingerprints on the Stimulus Package,” NYT 11 Feb 2009: B3.

[40] Krishna Guha, “IMF Chief Urges G20 to Rebalance Economy,” FT 19-20 September 2009: 4.

[41] Norm Alster, “Corporate Profits Are Plunging, And True Picture May Be Worse,” Investor’s Business Daily 16 March 2009: 1,

[42] World Bank, “Swimming Against The Tide”: 3.

[43] Vance, “Tech Companies”: A1.

[44] Andrew Porter, “Nokia braced for drop in phone sales,” FT 15-16 November 2008: 9; Richard Waters, “Cisco Warns of revenues drop as sector feels pinch,” FT 6 November 2008: 19; Chris Nuttall, “TI cuts forecast as sales slump,” FT 9 December 2008: 18; Justin Scheck, “Dell’s Growth Stalls as Businesses Pull Back,” WSJ 21 November 2008: B1; Robin Harding, “Sony plans to cut 8,000 jobs,” FT 10 December 2008: 13; Chris Nuttall, “EA braced for drop in profits as sales slump,” FT 10 December 2008: 15.

[45] Vance, “Tech Companies…”: A14; Gerrit Wiesmann, “SAP to cut 3,000 staff amid gloomy outlook,” FT 29 January 2009: 18; Richard Waters, “Cisco sees deepening gloom for wider tech industry,” FT 5 February 2009: 15; Richard Waters, “Google cuts 200 jobs to cope with downturn,” FT 27 March 2009: 17.

[46] Tim Bradshaw, “Downturn hits domain names,” FT 18 Feb 2009: 5.

[47] Vance, “Tech Companies”: A14; Richard Waters, “Tech groups hold on to cash cushions in uncertain times,” FT 26 January 2009: 19.

[48] OECD Working Party on the Information Economy, Directorate for Science, Technology, and Industry, Committee For Information, Computer and Communications Policy, “The Impact of the Crisis on ICTs and Their Role in the Recovery,” DSTI/ICCP/IE(2009)1/Final, 28 July 2009: 27.

[49] Vance, “Tech Companies”: A14. A new cycle of market rationalization, however, must await more favorable financial conditions. With the December collapse of the $41 billion leveraged buyout of Canada’s BCE telecommunications group, the value of failed mergers and acquisition deals actually surpassed that of those that have been completed. Julie McIntosh and Francesco Guerrera, “Value of failed M&A deals close to eclipsing completed takeovers,” FT 2 December 2008: 13; Martin Arnold, Henny Sender and Francesco Guerrera, “Buy-out funds dry up on fears of ‘Armageddon,’” FT 12 December 2008: 1.

[50] Stephanie Clifford, “A Look Ahead at the Money in the Communications Industry,” NYT, 4 August 2009: B3.

[51] “What Recession? Internet Traffic Surges In 2009,” Telegeography Feed, 15 September 2009.

[52] Scott Andes and Daniel Castro, The Information Technology & Innovation Foundation, “Driving a Digital Recovery: IT Investments in the G-20 Stimulus Plans,” 21 September 2009, retrieved 24 September 2009 at http://www.itif.org/index.php?id=290

[53] Victor Mallet, “High-flier must come down to earth,” FT Special Report “Spain,” 10 June 2009: 1. [“menos ladrillo y mas ordenadores”]

نسخه پي.دي.اف
نسخه قابل چاپ

نویسنده: Dan SCHILLER

برگرفته:  لوموند دپلوماتیک