مبانی آمار

آمار:

آمار مجموعه‌ای از مفاهیم و روشهاست که در هر زمینه پژوهشی ، برای گرد آوری و تعبیر اطلاعات مربوط به آن و انجام نتیجه گیریها در شرایطی که عدم حتمیت و تغییر وجود دارد، بکار می‌رود.
آمار به عنوان يك موضوع علمي، امروزه شامل مفاهيم و روشهائي است كه در تمام پژوهشهايي كه مستلزم جمع آوري داده ها به وسيلة يك فرآيند آزمايش و مشاهده، و انجام استنباط و نتيجه گيري به وسيلة تجزيه و تحليل اين داده ها هستند، اهميت بسيار دارند.
آمار هنر و علم جمع آوري، تعبير و تجزيه و تحليل داده ها و استخراج تعميمهاي منطقي در مورد پديده هاي تحت بررسي است.
معادل كلمة آمار در زبان انگليسي Statistics است كه از لحاظ تاريخی، از كلمه لاتين status مشتق شده و يكي از معانی كلمه اخير، دولت است.
در طول چندين دهه، آمار فقط با بيان اطلاعات و مقادير عددي درباره اقتصاد، جمعيت شناسی و اوضاع سياسی حاكم در يك كشور، سر و كار داشت.
حتی امروز، ‌بسياري از نشريات و گزارشهای دولتی كه توده ای از آمار و ارقام را در بر دارند و تحت عناوينی از قبيل » آمار توليد مزارع» و «آمار كارگران» منتشر می شوند، معنی اوليه كلمه آمار را در ذهن زنده می كنند.
اكثر افراد معمولی هنوز اين تصور غلط را درباره آمار دارند كه آن را منحصر به ستونهای عددی سرگيجه آور و گاهی يك سری شكلهای مبهوت كننده می ‌دانند.
بنابراين، يادآوری اين نكته ضروری است كه نظريه و روشهای جديد آماری، از حد ساختن جدولهای اعداد و نمودارها بسيار فراتر رفته اند. نمايشهای عددی به صورت جنبه ای فرعی از آمار درآمده اند.

دیدگاههایی درمورد آمار:

تهيه آمار كاری وقت گير و زمان بر و اصولا كسالت آور است.
آمار گورستانی از اعداد و ارقام است كه در هر اداره و سازمان نمونه ای از آن پيدا می شود.
آمار مجموعه ای از روابط و فرمولهای رياضی پيچيده و گيج كننده است.
آمار شامل نمودارها و جدولهايی از اعداد است.
آمار فرايندی است كه در آن هر ده سال افرادی را به منازل فرستاده و اطلاعات خانوارها مانند تعداد فرزندان، سن افراد خانوار را از آنها كسب می كنند.
آمار ابزاری است كه بسياری با توسل به آن افكار عمومی را به نفع خود جلب می كنند.
آمار مفهومی است كه براي ثبت و نمايش اطلاعات عددی به كار می رود، مانند تعداد بيكاران، كارمزد حمل كالا به وسيله كشتی در 15 سال گذشته، جمعيت نواحی جنوب شهر تهران، تعداد افراد تلف شده در اثر شيوع يك بيماری يا مقدار مسافت طی شده در زمان معينی به وسيله برنده مسابقه‌ دو.

دید کلی:

بیشتر مردم با کلمه آمار ، به مفهومی که برای ثبت و نمایش اطلاعات عددی بکار می‌رود، آشنا هستند: تعداد بیکاران ، قیمت روزانه بعضی از سهام در بازار بورس ، کارمزد تحمل کالا بوسیله کشتی در 15 سال گذشته مثالهایی از این مفهوم‌اند. ولی این مفهوم با موضوع منطبق با موضوع اصلی مورد بحث آمار نیست. آمار عمدتا با وضعیتهای سروکار دارد که در آنها وقوع یک پیشامد بطور حتمی قابل پیش بینی نیست. استنتاجهای آماری غالبا غیر حتمی‌اند زیرا مبتنی بر اطلاعات ناکاملی هستند. معادل کلمه آمار در زبان انگلیسی statistics است که از لحاظ تاریخی از کلمه لاتین status مشتق شده است.

نقش آمار در زندگی روزمره:

پی بردن به واقعیات امور از طریق گردآوری و تعبیر داده‌ها ، منحصر به پژوهشگران حرفه‌ای نیست. این امر در زندگی روزمره همه مردم که می‌کوشند آگاهانه ، ناآگاهانه مسائلی را درباره جامعه ، شرایط زندگی ، محیط زندگی خود و کل دنیا درک کنند، معمول است. برای کسب اطلاع از وضع بیکاری ، آلودگی ناشی از ضایعات صنعتی ، اثر یک مسکن در رفع بیماری و سایر مسائل مورد علاقه در زندگی روزمره ، اطلاعات و ارقام را جمع آوری و آنها را تفسیر می‌نماییم یا کوشش می‌کنیم که تفسیرهای دیگران را بفهیم. بنابراین ، هر روز از طریق تجزیه و تحلیل ضمنی اطلاعات مبتنی بر واقعیات ، عمل کسب آگاهی انجام می‌گیرد.

نقش آمار در پژوهشهای علمی :

موضوع آمار عبارت است از هنر علم جمع آوری ، تعبیر و تجزیه و تحلیل داده‌ها و استخراج تعمیمهای منطقی در مورد پدیده‌های تحت بررسی. با توجه به مراحل اساسی یک تحقیق علمی که عبارتند از: مشخص کردن هدف ، جمع آوری اطلاعات ، تجزیه و تحلیل داده‌ها و بیان یافته‌های آشکار است که آمار بطور وسیعی در قلمرو تمام تحقیقات علمی بکار می‌رود. بویژه ، در مرحله جمع آوری اطلاعات ، آمار راهنمای محقق در انتخاب روشها و وسایل مناسب برای جمع‌آوری داده‌های اطلاعاتی است. در مراحل بعد از گرد آوری داده‌ها ، نیاز بیشتری به روشهای آماری وجود دارد.

کاربرد آمار:

کاربرد روشهای آماری در قلمروهای گوناگون از علوم انسانی ، علوم مهندسی ، رشته‌های علمی جدیدی پدید آورده است که در ارتباط متقابل با آمار هستند. نظیر آمار زیستی ، روان‌سنجی ، آمار مهندسی ، آمار بازرگانی ، اقتصاد سنجی و جمعیت شناسی. به علاوه علم آمار در رشته‌های بسیار دیگری که هنوز از ترکیب آنها با آمار شاخه‌هایی با اسامی خاص پدید نیامده، از قبیل علوم سیاسی ، هواشناسی و محیط شناسی نقش عمده‌ای ایفا می‌کند.

آمارهای ثبتی:

آمارهاي ثبتی، آمارهايی هستند كه از پردازش(طبقه بندی، مرتب كردن، محاسبات و تلخيص و…) داده های ثبتی حاصل می شوند. منظور از داده هاي ثبتی، داده هايی هستند كه در حين انجام فعاليتهای عينی، واقعی و جاری يك سازمان و با استفاده از فرم ها، اسناد و مدارك جاری در داخل سازمان ثبت می شوند.
هر فرم، سند، مدرك و پرونده شامل مجموعه ای از اقلام اطلاعاتی است. برای مثال فرم ثبت نام دانشجو در دانشگاه شامل اقلام اطلاعاتی نظير نام، نام خانوادگی، شهرستان محل اخذ ديپلم ، معدل ديپلم، محل تولد و… می باشد. پس از تكميل فرم ثبت نام، داده های ثبتی توليد می شوند. چنانچه اين نوع داده های ثبتی براي همه دانشجويانی كه ثبت نام نموده اند جمع آوری شود از جمع بندی، دسته بندی و پالايش آنها، آمارهای ثبتی توليد خواهد شد.

نظام آمارهای ثبتی:

نظام آمارهای ثبتی، نظامی است كه داده های ثبتی توليد شده در حين عمليات جاری و روزمره يك سازمان را به اطلاعات آماری مورد نياز مصرف كنندگان تبديل كرده و آنها را به نحو مناسب انتقال می دهد.

آمارهای رسمی:

آمارهای رسمی آمارهايی هستند كه توسط دستگاه های حكومتی به منظور استفاده در تصميم سازی، برنامه ريزی، سياستگذاری، موضوع های پژوهشی و اطلاع رسانی در مورد وضعيت عمومی كشور، توليد و منتشر می شود(اقتباس از برنامه علمی آمار1384)

انواع آمار:

آمار توصیفی:

آن دسته از روشهای آماری که با تخلیص و توصیف ویژگیهای برجسته داده‌ها سروکار دارند، در مبحث آمار توصیفی قرار می‌گیرند. برخلاف گذشته ، امروزه آمار توصیفی فقط قسمت کوچکی از حوزه فعالیتهایی است که تحت پوشش موضوع آمار قرار می‌گیرند.

آمار استنباطی:

در زمان حاضر ، قسمت عمده موضوع آمار عبارت است از کسب اطلاعات با انجام محاسباتی روی داده‌ها و ارزیابی معلومات تازه‌ای که از این اطلاعات بدست می‌آید. این قسمت از قلمرو آمار استنباطی و روشهای مربوط به آن را استنباط آماری می‌نامند. استفاده از این روشها پایه‌ای برای استدلال بدست می‌دهد تا بتوانیم واقعیات مشاهده شده را بطور منطقی تعبیر نماییم، تعیین کنیم که این واقعیات تا چه حدی مدل مفروضی را تایید ، یا آن را نقض می‌کنند و پیشنهادهایی برای اصلاح نظریه موجود ، و یا شاید طرح‌ریزی تحقیقات دیگری ارائه دهیم.

جامعه و نمونه:

جامعه آماری:

عبارت است از مجموعه کامل اندازه‌های ممکن یا اطلاعات ثبت شده از یک صفت کیفی ، در مورد گردآوردن کامل واحدها ، که می‌خواهیم استنباطهایی راجع به آن انجام دهیم. جامعه ، آماج تحقیق است، و منظور از عمل گردآوری داده‌ها استخراج نتایج درباره جامعه می‌باشد.

نمونه :

نمونه‌ای از یک جامعه آماری ، مجموعه اندازه‌هایی است که عملا در جریان یک تحقیق گردآوری می‌شود.

تفاوت جامعه و نمونه:

برخلاف معنای معمولی کلمه جامعه ، این اصطلاح در آمار به معنای مجموعه‌ای از موجودات زنده نیست. جامعه آماری گردآورده‌ای از اعداد است که اعداد مزبور عبارت‌اند از اندازه‌های مربوط به یک صفت مشخصه برای تمام واحدهایی که آماج تحقیقی را تشکیل می‌دهند. این صفت ممکن است به جامعه انسانی مربوط باشد یا نباشد. نمونه نیز جزئی از این جامعه نامتناهی است. در حالی که جامعه آماری (حتی اگر وجود خارجی نداشته باشد) به عنوان مجموعه ثابتی از اعداد در نظر گرفته می شود.

هدفهای اصلی آمار:

انجام استنباط درباره جامعه ، از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود درP داده‌های نمونه‌ای.
سنجش میزان عدم حتمیتی که در این استنباطها وجود دارد.P عملی که برای رسیدن به هدفهای فوق اهمیت دارد. عبارت است از طرح ریزی فرایند و دامنه نمونه گیری بطوری که مشاهدات مبنایی برای استخراج استنباطهای معتبر تشکیل می‌دهند.

ارتباط متقابل آمار با سایر علوم:

وظیفه اولیه آمار که صرفا از جمع آوری و نمایش داده‌ها بود، کاملا تغییر کرده است و نقش جدید آن ، فراهم آوردن ابزارهایی تحلیلی است که با استفاده از آنها بتوان داده‌ها را بطور موثر جمع آوری کرد و از آنها معانی لازم را بیرون کشیده و تفسیر نمود با استفاده از مفاهیم و روشهای آماری می‌توان از روی نمونه ، نتیجه‌گیریهای معتبری در مورد جامعه بدست آورد و علم آمار در تمام آن دسته از فعالیتهای بشری که در آنها اثبات ادعاها و طبقه بندی اطلاعات مبتنی بر شواهد تجربی است، حضور دارد.

منبع 

Hits: 0