امروزه در کشورهای مختلف طيف وسيعی از شاخصها توسط مراجع مختلف آماری و علمی نظير سازمانهای دولتی، سازمانهای بين‌المللی، دانشگاهها و ساير مراکز در زمينه‌های مختلف تهيه می‌شود.
شاخصها مقادیری عددی هستند برای توصیف وضعیت و یا همانطور که در فرهنگ لغت عمید آمده: «آنچه مقدارش ماهیت چیزی را معین می‌کند.»
تعریف شاخصها تلاشی است برای کمی کردن متغیرها و پدیده‌های پیچیده که می‌تواند منجر به نتایج بسیار مفیدی شود:
– ملموس‌تر کردن وضعیت پدیده‌ها،
– فراهم کردن امکان مقایسه بین وضعیت پدیده‌ها در شرایط مختلف برای مثال شرایط زمانی و مکانی مختلف
– کمک به تصمیم‌گیری‌ها و جهت‌گیری‌های مدیریتی
– کمک به کشف نقاط و دلایل ضعف، قوت، تهدید و به‌خصوص فرصت
– کمک به پیش‌بینی آینده
هر قدر شاخص به موارد یادشده در بالا بیشتر کمک کند، شاخص بهتری به حساب می‌آید. البته در مقایسه بین شاخصها یک خصوصیت مهم دیگر نیز باید مد نظر قرار گیرد: در دسترس بودن و کیفیت داده‌های لازم برای محاسبه شاخص.
شاخص‌های متعددی برای بیان وضعیت اقتصاد کلان کشورها معرفی شده‌اند که از معروف‌ترین آنها می‌توان از تولید ناخالص داخلی (که مبنای محاسبه نرخ رشد اقتصادی است)، نرخ تورم، نرخ بیکاری، رشد نقدینگی، نرخ سود بانکی، و تراز تجاری، ضریب جینی و شاخص محیط کسب و کار نام برد.
اگر چه در طول دهه‌های اخیر مباحث و جدال‌های بسیاری در تعریف توسعه به‌صورت عام و توسعه اقتصادی به‌صورت خاص وجود داشته، اما همواره شاخص تولید ناخالص داخلی (و به‌صورت خاص‌تر شاخص درآمد سرانه) و به تبع آن نرخ رشد اقتصادی به‌عنوان مهم‌ترین نماد در درجه‌بندی توسعه‌یافتگی اقتصادی کشورها مطرح بوده است.
شاخصی که مبنای اصلی سیاست‌گذاری‌ها یا هدف‌گذاری‌های اقتصادی اغلب کشورها است.
محاسبه شاخص های اقتصادی از طریق محاسبات پیچیده و بررسی ها دقیق صورت می گیرد. اندازه گیری این شاخص توسط عموم امکان پذیر نیست و در هر کشور متولی خاص خودش را دارد.
چرا باید به شاخص های اقتصادی توجه کرد؟
شاخص های اقتصادی آمارهایی هستند که از آنها برای خلق حدس‌های علمی از عملکرد یک اقتصاد و همچنین پیش‌بینی عملکرد آتی آن استفاده می‌شود. شاخص های اقتصادی بی‌شماری وجود دارند که عوامل متنوعی را می‌سنجند. این عوامل بر اقتصاد اثر می‌گذارند و ما از آنها برای درک «تصویر کلی» اقتصاد استفاده می‌کنیم.
احتمالاً معروف‌ترین شاخص اقتصادی تولید ناخالص داخلی (Gross Domestic Product – GDP) است. تولید ناخالص داخلی همان‌گونه که از نام آن مشخص است ارزش تمامی کالاها و خدماتی را که درون یک کشور در یک دوره زمانی مشخص تولید شده است، محاسبه می‌کند. کشورها با استفاده از تولید ناخالص داخلی سالانه خود می‌توانند رشد یا رکود اقتصادشان را به‌صورت سالانه محاسبه کنند.
شاخص های اقتصادی نه‌تنها برای اندازه‌گیری عملکرد اقتصادی یک کشور در یک دوره زمانی استفاده می‌شوند، بلکه به‌عنوان معیارهایی یکسان برای بررسی عملکرد کشورهای مختلف و مقایسه آنها با یکدیگر به کار می‌روند. برای مثال، ما می‌توانیم فرض کنیم که اقتصاد اتحادیه اروپا از اقتصاد ایالات‌متحده آمریکا بزرگ‌تر است چراکه در سال ۲۰۱۲ تولید ناخالص داخلی آن ۲۰۰۰ میلیارد دلار بیشتر از تولید ناخالص داخلی آمریکا بوده است.
انواع شاخص های اقتصادی کدامند؟
یکی از راه‌های اندازه‌گیری عملکرد اقتصاد یک کشور، نگاه کردن به بازار سهام آن است. سرمایه گذاران سهام شرکت‌هایی را می‌خرند که انتظار دارند در آینده رشد کنند؛ بنابراین، بازار سهام قیمت کنونی اقتصاد آینده است؛ یعنی اگر به‌صورت میانگین، افراد انتظارات بهتر و بالاتری از اقتصاد داشته باشند، بیشتر در بازار بورس و در سهام شرکت‌ها سرمایه گذاری خواهند کرد و بازار سهام رشد خواهد کرد.
اما سؤال اینجاست: ما از کجا بدانیم که بازار بورس رشد می‌کند یا دچار رکود می‌شود و کوچک می‌شود؟
شاخص های بازار سهام
شاخص ها متشکل از گروهی از داده‌ها هستند که «تصویری کلی» از سلامت اقتصاد و از منظر مالی به ما می‌دهند. انواع شاخص های اقتصادی در هر اقتصادی وجود دارند.
شاخص های بازار بورس بیشتر برای سنجش عملکرد بازار سهام استفاده می‌شوند. این شاخص ها به سرمایه گذاران نشان می‌دهند که احتمالاً اقتصاد رشد خواهد کرد یا کوچک خواهد شد.
ما در دوره آموزشی آشنایی با شاخص ها، به‌طور کامل به بررسی شاخص های مختلف در بورس اوراق بهادار تهران پرداختیم و تک‌تک آنها را توضیح دادیم و از مطالعه‌ای موردی هم برای روشن شدن موضوع استفاده کردیم. پیشنهاد می‌کنیم حتماً سری به این دوره آموزشی بزنید.
شاخص های بازار مسکن
معمولاً خرید خانه یکی از مهم‌ترین (و گران‌ترین) خریدهای هر انسانی در زندگی‌اش است. نه‌تنها شما باید یک دارایی واقعی را خریداری کنید، بلکه هزینه‌ها و مخارج دیگری نیز در این فرآیند اتفاق می‌افتد؛ مخارجی نظیر بیمه کردن خانه، خرید لوازم منزل، قبوض آب، گاز، برق و این لیست همچنان ادامه دارد.
به‌وضوح بازار مسکن یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد است. به‌این‌ترتیب دنبال کردن سرمایه گذاری در بخش مسکن راه دیگری برای سنجش سلامت اقتصاد است. اگر شما بدانید که امسال چندین خانه در مقایسه با سال قبل ساخته شده است، می‌توانید از تقاضا برای خانه‌های جدید آگاه شوید. اگر تعداد متقاضیان رو به افزایش باشد، احتمالاً به معنای آن است که اقتصاد در حال رشد است.
شاخص های مصرف
ناهاری که شما هرروز ظهر از رستوران نزدیک محل کارتان سفارش می‌دهید به نظر تبدیل به امری ضروری در زندگی‌تان شده است؛ اما به‌محض اینکه در تأمین مخارجتان دچار مشکل شوید به این فکر خواهید افتاد تا ناهارتان را از خانه به همراه ببرید. این قدرت انتخاب مصرف کننده – انتخاب بین غذای رستوران یا خانه – ایده اصلی شاخص های مصرفی است. تغییر در مصرف به نحوی عملکرد اقتصادی را به ما نشان می‌دهد.
به‌طور میانگین، اگر مردم مخارجشان را افزایش دهند، این تغییر می‌تواند شاخص خوبی برای رشد احتمالی اقتصاد باشد. از سوی دیگر، اگر مردم کمتر خرج کنند و بیشتر پس‌انداز کنند، نشانه‌ای برای کوچک شدن اقتصاد است.
شاخص اعتماد مصرف کننده چیست و چه کاربردی دارد؟
شاخص اعتماد مصرف کننده (Consumer Confidence Index) یکی از معیارهای اقتصادی بسیار مهم در همه کشورها به‌حساب می‌آید و برای اندازه‌گیری میزان خوش‌بینی مصرف‌کنندگان نسبت به شرایط اقتصادی جامعه به کار می‌رود. این شاخص درواقع نشان می‌دهد هر فرد نسبت به پایدار ماندن درآمدهای آتی خود چقدر مطمئن است؟ درصورتی‌که فرد اطمینان داشته باشد درآمد فعلی‌اش تا چندین سال آینده با نرخ رشد ۱۰ درصد افزایش خواهد داشت، با خیال آسوده‌تری کالاها و خدمات موردنیاز خود را مصرف خواهد کرد.
این شاخص در کشورهای مختلف به‌صورت ماهانه و بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده از تعداد دو تا پنج هزار خانوار مصرف کننده محاسبه می‌شود و بخشی از آن نشان‌دهنده وضعیت فعلی و بخشی دیگر نشان‌دهنده وضعیت آتی اقتصاد است.
برای محاسبه این شاخص پنج سؤال اساسی از خانوارها پرسیده می‌شود:
۱- شرایط فعلی اقتصاد کشور چگونه است؟
۲- شرایط اقتصاد و تجارت در شش ماه آینده چگونه خواهد بود؟
۳- شرایط کار و درآمد خود را در حال حاضر توصیف کنید.
۴- شرایط کار، درآمد یا بیکاری را در شش ماه آینده چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
۵- پیش‌بینی شما از درآمد کل خانواده در شش ماه آینده چیست؟
به‌طورکلی می‌توان گفت در شرایط اقتصادی مساعد، مصرف‌کنندگان با اعتماد بیشتری نسبت به آینده رفتار می‌کنید و خرید بیشتری انجام خواهند داد. از سوی دیگر، در شرایط رکود اقتصادی، مصرف‌کنندگان به سمت صرفه‌جویی و ذخیره کردن سرمایه و درآمد خود متمایل می‌شوند.
این شاخص در همه کشورها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص های اقتصادی، تأثیر بزرگی بر تعیین نرخ بهره بانکی، شاخص های بازار بورس و برنامه‌ریزی مؤسسات تجاری دارد. بااین‌حال هیچ‌گاه این شاخص در ایران محاسبه نشده و تأثیر آن بر سایر شاخص ها مورد بررسی قرار نگرفته است. اما شما می‌توانید خودتان به این پنج سؤال پاسخ دهید. مطمئناً پاسخ روراست و صادقانه شما به این پرسش‌ها دیدگاه روشنی را به شما خواهد داد. چراکه اقتصاد چیزی ست که همه آن را با تمام وجودشان درک می‌کنند.
شاخص خرده فروشی
خرده فروشی نیز یکی از شاخص های دیگری است که مورداستفاده فراوان اقتصاددانان و سرمایه گذاران قرار می‌گیرد. این شاخص گزارشی از مجموعه‌ای از کسب‌وکارها که به‌طور مستقیم تولیداتشان را به مصرف‌کنندگان می‌فروشند تهیه می‌کند و ارزش ریالی همه محصولاتی را که می‌فروشند، اندازه‌گیری می‌کند. شاخص خرده فروشی میزان مخارج مصرف‌کنندگان را از دید تولیدکنندگان نشان می‌دهد و مانند شاخص اعتماد مصرف کننده به‌صورت ماهیانه در کشورهای مختلف اندازه‌گیری می‌شود.
شاخص قیمت مصرف کننده چیست؟
آیا این موضوع واقعیت دارد – آیا بازار می‌تواند نشانه‌های واقعی بروز دهد؟ خب، مطمئناً بازار به‌خودی‌خود نمی‌تواند خیلی گویا باشد، اما مطمئناً سرمایه گذاران می‌توانند از آن بهره ببرند! ترس و عدم اطمینان می‌تواند بازارها را دچار بی‌نظمی کند. یکی از لغاتی که هراس بسیاری را در قلب سرمایه‌داران به وجود می‌آورد واژه تورم است. اگر بخواهیم تعریفی ساده ارائه دهیم باید بگوییم که تورم به افزایش در قیمت کالا و خدمات گفته می‌شود و در این دوره آموزشی بارها و بارها از آن سخن گفته‌ایم. با افزایش تورم ارزش پول ملی کاهش می‌یابد. به عبارتی پول شما توان خرید میزان کمتری از کالاها و خدمات را دارد. برای مثال در اوایل دهه ۸۰ قیمت هر بطری نوشابه خانواده حدود ۳۰۰ تومان بود! امروز در سال ۱۳۹۴ قیمت هر بطری نوشابه نزدیک به ۲۰۰۰ تومان است. آیا کیفیت نوشابه بهتر شده است؟ نه در بهترین حالت همان کیفیت قدیم را دارد؛ اما تورم در طی زمان باعث افزایش قیمت آن شده است. نقش شاخص قیمت مصرف کننده در رابطه با تورم چیست؟
شاخص های مختلفی به سرمایه گذاران کمک می‌کنند تا تورم و هراس موجود در بازار را بشناسند. یکی از این شاخص ها شاخص قیمت مصرف کننده یا (Consumer Price Index (CPI است. این شاخص میزان تغییر قیمت در «سبدی فرضی» از کالاها و خدمات را نشان می‌دهد. این «سبد» شامل مواد غذایی و مایحتاج یک خانوار است– اقلامی که هرکسی به آنها نیاز دارد. اگر نسبت به ماه قبل قیمت‌ها به شکل مثبت تغییر کند، افزایش در قیمت را تورم می‌گویند. درصد افزایش قیمت با نام نرخ تورم شناخته می‌شود.
گام عملی – سبد محصولات اختصاصی خودتان را بسازید!
شاخص قیمت مصرف کننده شامل بسیاری از محصولات و خدمات است و یک سبد بزرگ را تشکیل می‌دهد. شما ممکن است در تمام زندگی خود برخی از این محصولات و خدمات را حتی یک‌بار هم مصرف کنید؛ بنابراین اگر این سبد را ساده کنید و سبدی از تعداد محدود محصولات و خدمات تشکیل دهید، درک شاخص قیمت برای شما آسان‌تر خواهد شد. در اینجا ما یک سبد بسیار ساده را تشکیل می‌دهیم که فقط شامل هزینه ناهار، هزینه رفت‌وآمد و هزینه شهریه دانشگاه و خرید کتاب است. به علت اینکه این محصولات و خدمات فقط توسط دانشجویان مورداستفاده قرار می‌گیرد، بنابراین آن را شاخص قیمت دانشجویی می‌نامیم.
برای هریک از موارد در سبد دانشجویی، ما هزینه‌ها و تعداد دفعات استفاده برای سه سال را در جدول زیر خلاصه کرده‌ایم:
|
آیتم |
تعداد دفعات خرید |
سال ۹۲ |
سال ۹۳ |
سال ۹۴ |
|
هزینه ناهار |
۱۵۰ |
۳۰۰۰ |
۶۰۰۰ |
۶۰۰۰ |
|
هزینه رفت‌وآمد |
۲۰۰ |
۲۰۰۰ |
۳۰۰۰ |
۱۵۰۰ |
|
هزینه شهریه و کتاب |
۲ |
۱۵۰۰۰۰۰ |
۱۵۰۰۰۰۰ |
۱۳۰۰۰۰۰ |
جدول بالا نشان می‌دهد در سال ۹۴ به علت توسعه خط مترو، این فرد هزینه کمتری را برای رفت‌وآمد خود پرداخت کرد.
حالا بیایید نرخ تورم را برای این سبد دانشجویی محاسبه کنیم؛ اما قبل از شروع بهتر است ببینیم این سبد دانشجویی هرسال چقدر می‌ارزد. در سال ۹۲ این سبد شامل ۴۵۰۰۰۰ تومان هزینه ناهار (۱۵۰ وعده ضربدر ۳۰۰۰ تومان)، ۴۰۰۰۰۰ تومان هزینه رفت‌وآمد و ۱۵۰۰۰۰۰ تومان هزینه شهریه و خرید کتاب است؛ بنابراین کل هزینه ین سبد در سال ۹۲ برابر با ۲۳۵۰۰۰۰ تومان است. این رقم در سال ۹۳ برابر با ۳۰۰۰۰۰۰ تومان است؛ یعنی سبد دانشجویی این فرد ۶۵۰۰۰۰ تومان گران‌تر شده است. همین‌طور قیمت سبد دانشجویی در سال ۹۴ به ۲۵۰۰۰۰۰ تومان رسید که از سال ۹۳ کمتر و از سال ۹۲ قدری بیشتر است.
تبریک میگوییم. شما قسمت دشوار را پشت سر گذاشته‌اید و کافی است یک ضرب و تقسیم ساده انجام دهید تا نرخ تورم به دست آید. برای محاسبه نرخ تورم از فرمول زیر استفاده می‌شود:
نرخ تورمما در این مثال ابتدا قیمت سبد در سال ۹۴ را از قیمت سبد در سال ۹۳ کم می‌کنیم و سپس نتیجه را بر قیمت سبد در سال ۹۳ تقسیم می‌کنیم تا نرخ تورم به دست آید:
می‌بینید که نرخ تورم در سال ۹۴ برای سبد دانشجویی منفی است. اتفاقی که شاید در دنیای واقعی چیزی شبیه به معجزه باشد!
شما می‌توانید از همین روش برای محاسبه تورم در زندگی شخصیتان استفاده کنید. کافی است لیست هزینه‌های ماهانه و سالانه خود را استخراج کنید و با محاسبات این‌چنینی سال‌به‌سال تأثیر تورم بر هزینه‌های خود را بررسی کنید.
خودآزمایی: حالا نوبت شماست. تورم سال ۹۳ نسبت به سال ۹۲ چقدر است؟
جمع‌بندی: با شاخص ها با احتیاط رفتار کنید…
مهم‌ترین نکته‌ای که شما باید آن را به‌خوبی درک کنید این است که شاخص های اقتصادی برای تخمین شرایط اقتصادی مورداستفاده قرار می‌گیرند. اغلب، افراد درباره این شاخص ها مطالعه بسیاری می‌کنند و طبیعتاً به‌سرعت نتیجه‌گیری می‌کنند. همان‌گونه که دیدیم، عوامل بی‌شماری بر اقتصاد اثر می‌گذارند و طبیعتاً یک شاخص نمی‌تواند کل داستان را به شما بگوید. شما به هنگام تأکید بیش‌ازحد بر این شاخص ها باید هوشیار باشید. تأکید بیش‌ازاندازه بر یک شاخص مطمئناً به شما صدمه می‌زند. شما باید بدانید که به دنبال چه چیزی هستید و از این شاخص های اقتصادی برای دنبال کردن روندها استفاده کنید.
برگرفته: باشگاه خبرنگاران جوان و مدیر مالی
بازدیدها: 0
