راهکارهای جدید تیرول در زمینه مقررات
بعد از سال‌ها تحقیق و شرکت در بسیاری از همایش‌های بین‌المللی و انتشار مقالات تحقیقی در دفاع از آزادی‌های اقتصادی، بسیار خوشحال شدم که شاهد تفوق جمیع اندیشه‌هایی باشم که در مورد بهینه بودن آنها در میان انواع اندیشه‌های مستاصل ناشی از شرایط سال‌های اخیر مورد تاکید و تمجید مراکز آکادمیک و فرهنگی بنیاد نوبل قرار گرفت. این خود می‌تواند به کلیه ممالکی که درگیر مجادلات اقتصادی در گزینش سیاست‌های اقتصادی بهینه هستند کمک چشمگیری کند. پروفسور ژان تیرول استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تولوز فرانسه به واسطه تحقیقات مفیدش در زمینه قدرت بازارها و کنترل دولتی آنها برنده جایزه نوبل ۲۰۱۴ در زمینه علم اقتصاد شد.
از عقاید او می‌آموزیم که چون صنایع گوناگون و متفاوتی در هر اقتصادی موجود است، کنترل مفید شرکت‌ها و صنایع مربوطه آنها می‌باید متفاوت باشند. در برخی از آنها یک بنگاه تولیدی متفوق و در برخی دیگر تعداد بسیار قلیلی حاکم هستند. از اواسط سال‌های ۱۹۸۰ میلادی او به تحقیقات در زمینه شکست برخی از بازارها و چگونگی کنترل اقتصادی صحیح کارتل‌ها و شرکت‌های انحصاری پرداخت. دستورالعمل‌های او صنایع متفاوتی را از بانک‌ها گرفته تا صنایع ارتباطات تلفنی در بر گرفته است. قبل از تمایز نظرات مفید او، اکثر تئوری‌های مطروحه آن زمان در تقویت رقابت بازارها مختصر می‌شد به ارائه یکسری سیاست‌های واحد در کنترل انحصارات و تبانی آنها. مثلاً تثبیت کردن قیمت‌ها که از یک طرف در کنترل قیمت‌ها موثر بود و از طرف دیگر با کاهش هزینه‌های تولیدی، سود سرشار و نهایتاً نوعی تفوق در بازار ایجاد می‌شد.
او راهکارهای جدیدی ارائه داده که در آن -بسته به ماهیت هر بازار- در حالی که مقررات و کنترل دولتی ادامه دارند قیمت‌ها می‌توانند متغیر باشند. دولت‌ها در بهترین شکل سیاست‌های مفید کنترلی خود می‌باید شرکت‌های قدرتمند اقتصادی را ضمن تشویق به ارتقای پتانسیل تولیدی خود از تبانی کردن و اعمال انحصار‌گرایانه باز دارند. در حالی که همکاری در تثبیت قیمت‌ها میان رقبا در بازارها اکثراً مضر است همکاری و مساعدت در استفاده جمعی از اختراعات و نوآوری‌ها می‌تواند برای همه بسیار مفید باشد.
من در یکی از آخرین تحقیقاتم که در International Journal of Management and Technology در آمریکا منتشر شد تاکید کرده‌ام که رکود سال‌های ۲۰۰9-2007 عمد‌تاً به دلایل کمبود مقررات مناسب و در نتیجه رفتار افسارگسیخته برخی از قدرتمندان و موسسات مالی در بازارهای پولی و سرمایه و نیز عدم درک صحیح دولتمردان و قانونگذاران آمریکا و اروپا از عملکرد پیچیده بازارهای پولی و مالی بوده است. هیچ‌گونه برتری در سیستم‌های دیگر -جز سیستم اقتصادی بازار آزاد- هنوز در هیچ نقطه جهان و هیچ زمانی به ثبوت نرسیده است. توسل عاجلانه به گزینه‌های دیگر -اگرچه در ظاهر روشنفکرانه‌تر و در نظر برخی انسان‌دوستانه‌تر به نظر می‌آید- جز عواقب وخیم اقتصادی غیرقابل اصلاح برای سال‌های متمادی نخواهد داشت.
ملت‌های پیشرو و مدرن می‌باید از تاریخ خود و ملل دیگر درس‌های لازم را بگیرند و با اراده راسخ در اصلاح اشتباهات سیستم‌های رقابتی آمیخته با قوانین مدرن و مناسب با نوآوری‌های امروزه از سقوط آنها و از دست دادن دستاوردهای تاریخی‌شان جلوگیری کنند. رفتار اخلاقی، تکیه بر ارزش‌های انسانی، حاکمیت قانون و تدریس عمیق تمام پیش‌نیازهای رشد اقتصادی و اجتماعی از اهم راهکارهای زیربنایی محسوب می‌شود.
سیستم‌های رقابتی که مالکیت خصوصی ابزار تولید از قبیل سرمایه‌های فیزیکی (سرمایه‌های ثابت)،سرمایه‌های انسانی و مالی و سرمایه شهرت اسمی کالاها و خدمات (brand – name capital)، سرمایه اجتماعی زمین، منابع معدنی توسط قانون حمایت می‌شوند بدون به کار انداختن یکسری استانداردها و اصول اخلاقی که دائماً در حال تکوین و تکامل باشند ممکن نیست که همان سیستم با کارایی مطلوب اقتصاد بازار آزاد باشند که قرار بوده متکی بر اساس توازن هزینه و مزیت‌های مربوطه باشند. من در تحقیق مذکور خود دو پرسشنامه که برای ارزیابی مشاهدات و تعلقات اخلاقی و نیز دینی شرکت‌کنندگان که شاهد وقایع اقتصادی سال‌های اخیر بودند طرح کرده و بین دو گروه ۱۱۰ و ۱۱۷نفره که شامل دانشجویان دوره دکترا، فوق‌لیسانس و لیسانس بودند، توزیع کردم. حاصل موجز آن تحقیق بیانگر بالاترین توجه، رجحان و احترام آنها به اساس و ارزش‌های اخلاقی بود.
از جمله آثار بسیار مطرح ژان تیرول مقررات انضباطی بازار (Market Regulation)، سازمان صنعتی (Industrial Organization)، حباب‌های سرمایه(Asset Bubbles) و نجات مالی بانک‌ها (Bank Bailouts) است. ژان تیرول توانسته بود به اتفاق برخی از همکاران‌اش در تحقیقات مشترکشان برخی از فجایعی را که منجر به شکست مهلک مالی سال ۲۰۰۸ شد، پیش‌بینی کند. تیرول یکی از قوی‌ترین حامیان اتحاد کشورهای اروپاست. او ایده اتحادیه بانک‌ها را که مشغول تسهیل اختلافات ما‌بین ۱۸ کشور است به عنوان «یک ایده عالی» تمجید کرده است.
جایزه‌ای برای تحلیل قدرت بازار و مقررات‌گذاری
آخرین اقتصاددان زنده‌ای که نامش با یک شاخه از علم اقتصاد گره خورده است
کمیته نوبل جایزه امسال نوبل اقتصاد را به ژان تیرول اقتصاددان 61ساله فرانسوی برای «تحلیل او از قدرت بازار و مقررات‌گذاری» اعطا کرد. برای افرادی که در حوزه اقتصاد خرد به طور عام و سازماندهی صنعتی به طور خاص تحقیق می‌کنند، سوال از نوبل برای تیرول مساله اینکه جایزه به او اعطا می‌شود یا نه نبود؛ بلکه مساله تنها این بود که نوبل چه زمانی به او اعطا می‌شود. تیرول در کنار هموطن و همکار درگذشته خود لافونت از جمله اقتصاددانانی هستند که زمینه سازماندهی صنعتی (Industrial Organization) با نام آنها شناخته می‌شود. تیرول از جمله افراد بسیار بااستعداد و با‌پشتکاری است که هم توانایی بالایی در توسعه علم دارند و هم توان خوبی برای پیوند دادن و مرتبط ساختن تحقیقات سایرین دارند.
اما سازماندهی صنعتی در پی پاسخ به چه پرسش‌هایی است؟
یک معلم اقتصاد خرد احتمالاً در اولین جلسات درس خود به دانشجویانش می‌گوید: «قصد داریم یک الگوی رقابت کامل را مدل کنیم و در این مدل فرض می‌کنیم تعداد بنگاه‌ها زیاد باشد، ورود و خروج بنگاه‌ها به بازار آزاد باشد، کالاهای عرضه‌شده همگن باشند، اطلاعات متقارن باشد و اثرات جانبی (externalities) وجود ندارند.»
در چنین الگویی و تحت این فروض بنگاه‌ها قیمت‌پذیر هستند و قدرت بازار ندارند. در مقابل و البته در ادامه روند منطقی دروس معلم سازماندهی صنعتی احتمالاً در اولین جلسات درس خود به دانشجویانش می‌گوید: «در عالم واقع در بسیاری از بازارها بنگاه ممکن است قدرت بازار داشته باشد، در این درس قصد داریم یک الگوی غیررقابتی را مدل کنیم و در این راستا فروض مربوط به بنگاه‌ها در فضای رقابتی را یک به یک از مدل حذف می‌کنیم و شرایطی را در نظر می‌گیریم که تعداد بنگاه‌ها محدود باشد، ورود و خروج آزاد بنگاه‌ها به بازار ممکن نباشد، کالاهای عرضه‌شده غیر‌همگن باشند یا در بین بنگاه‌ها اثر سرریز (spill-over effect) وجود داشته باشد.»
به طور خلاصه در شرایط رقابت ناکامل، بنگاه‌ها این قدرت را دارند که با رفتار خود، بر قیمت‌ها تاثیر بگذارند.
سازمان‌های صنعتی با استفاده از ابزارهای نظریه بازی توسعه یافتند و توانستند به سوال‌های مطرح در وضعیت عدم رقابت کامل، محدودیت ورود و خروج و وجود کالاهای متمایز شده (differentiated products) پاسخ دهند. بنگاه‌های صنعتی در شرایطی که تعداد بنگاه‌ها محدود است یا به دلیل تمایز در قدرت بازاری پیدا می‌کنند، می‌توانند بر قیمت و در نتیجه بر سود بنگاه، رفاه مصرف‌کننده و رفاه کل بازار تاثیر بگذارند. در شاخه سازماندهی صنعتی تلاش بر این بود که تحلیلی از رفتار بنگاه‌ها در وضعیتی ارائه شود که دارای قدرت بازاری هستند و به این سوال پاسخ داده شود که دولت چگونه باید با بنگاه‌های بزرگ و کارتل‌ها رفتار کند؟
تیرول و لافونت نقش مهمی در توسعه این شاخه و به خصوص وارد کردن آن به حوزه سیاستگذاری اقتصادی داشته‌اند.
از دیرباز دولت‌ها به دنبال اعمال کنترل در بازارها بوده‌اند، لزوماً تمامی این دخالت‌ها توسط تئوری اقتصاد مورد تایید نیست ولی در عین حال توجیه قوی و منطقی وجود دارد که در شرایطی که بنگاه‌ها دارای قدرت بازار هستند، دست نامرئی بازار آدام اسمیت در تدارک خروجی بهینه شکست می‌خورد.
اولین متون نوین قانونی به منظور کنترل بنگاه‌های انحصارگر به حدود یک قرن پیش برمی‌گردد و تا پیش از فعالیت‌های تیرول، سیاست‌های رایجی که از سوی دولت‌ها برای جلوگیری از تبعات منفی انحصار اجرا می‌شد، مواردی نظیر تعیین سقف قیمت برای شرکت‌های انحصارگر، ایجاد تکلیف قانونی برای شکستن یک بنگاه به چندین بنگاه کوچک‌تر و ممنوعیت همکاری بین شرکت‌های رقیب بود. اما تیرول و سایر اقتصاددانانی که در این زمینه کار می‌کردند به لحاظ تئوریک نشان دادند که چنین قواعدی ممکن است در شرایطی مشخص به خوبی موثر واقع شوند، اما در برخی شرایط دیگر بیش از آنکه سودمند باشند، ضرر به همراه داشته باشند.
نتیجه تحقیقات تیرول و سایر اقتصاددانان حوزه سازماندهی صنعتی به دو راهبرد مشخص منتهی شد: سیاستگذاری رقابت (competition policy) و تنظیم مقررات (regulation). در عمل تلاش سیاستگذاری رقابت، توسعه رقابت و محدود کردن بنگاه‌هایی است که می‌کوشند از قدرت بازار خود در راستای بالا بردن سود خود به قیمت کاهش رفاه مصرف‌کنندگان استفاده کنند.
اگر خصوصیات بازاری به نحوی بود که به دلیل محدودیت‌های فناوری یا سایر محدودیت‌ها نظیر وجود اقتصاد به مقیاس یا اثرات شبکه‌ای (network effect) امکان فعالیت رقابتی بنگاه‌ها نبود، چگونه می‌توان با تنظیم مقررات خروجی بازار را به خروجی بهینه (تحت رقابت کامل) نزدیک کرد.
نتیجه تلاش‌های دانشمندان حوزه سازماندهی صنعتی به طور خاص تیرول و لافونت و البته با کمی فاصله افرادی نظیر مارک آرمسترانگ (Mark Armstrong) و ویکرز (Vickers) ارائه تبیینی تئوریک از اقتصاد مقررات‌گذاری (economics of regulation) است که امروز پایه تدوین سیاست‌های رقابتی در کشورهای مختلف جهان است. بدین ترتیب شاخه سازماندهی صنعتی به یکی از زمینه‌های همکاری نزدیک علوم اقتصاد و حقوق تبدیل شده است.
البته باید به این موضوع دقت شود که کلیه راه‌حل‌های ارائه‌شده در این حوزه از جنس بهینه مرتبه دوم (second-best solutions) است و همچنان رقابت بهینه‌ترین روش برای تخصیص منابع در یک اقتصاد است.
در اینجا بد نیست به این مطلب نیز اشاره شود که اگر لافونت در 57سالگی در سال 2004 و در اثر ابتلا به سرطان درنمی‌گذشت، به احتمال قریب به یقین نوبل 2014 را با تیرول شریک می‌شد.
نکته آخر آنکه تیرول از آخرین اقتصاددانان زنده‌ای است که نام او با یک شاخه علم اقتصاد گره خورده است و پیش‌بینی آنکه او نوبل را اخذ می‌کند برای متخصصان این حوزه دشوار نبود، یافتن اقتصاددانانی نظیر او برای پیش‌بینی برندگان آینده نوبل یقیناً دشوار خواهد بود، احتمالاً نزدیک‌ترین فرد به این مرز دارون عجم‌اوغلو اقتصاددان ترک‌تبار است که دارای نوآوری‌های فراوانی در حوزه اقتصاد سیاسی است.
Hits: 0
