کمبود آب چیست و چگونه می‌توان آن را برطرف کرد؟
وقتی صحبت از حفظ منابع طبیعی و محیط زیست به میان می‌آید، یکی از اساسی‌ترین موارد، به خطر کمبود آب مربوط می‌شود. به همین دلیل، قصد داریم در این مطلب به توضیح این معضل بپردازیم. طبق تعریف، کمبود آب به حالتی گفته می‌شود که منابع کافی برای تامین تقاضای آب مورد استفاده در یک منطقه، در دسترس نباشد. بر اساس آخرین آمارها تمامی کشورهای جهان کم و بیش با این معضل مواجه هستند و از آن بدتر، بیش از 8/2 میلیارد نفر در سراسر جهان حداقل یک ماه در سال کم‌آبی را تجربه می‌کنند. کمبود آب، صورت‌ها و درجات مختلفی دارد که عبارتند از: محدودیت آب، کمبود آب، و بحران آب. مورد اول، بیشتر به محدودیت‌های مربوط به در دسترس نبودن آب آشامیدنی سالم اشاره دارد در حالی که در دو مورد دیگر، کمبود آب به طور جدی در همه گونه‌های مصرف مشاهده می‌شود. به طور کلی کمیابی آب می‌تواند در نتیجه دو سازوکار به وجود آید، یکی کمیابی فیزیکی (مطلق) آب و دیگری کمیابی اقتصادی آب. تفاوت اساسی این دو سازوکار در نوع مدیریت منابع آب است بدین صورت که کمیابی فیزیکی حالتی است که یک منطقه واقعاً با کمبود منابع آب مواجه است و توانایی پاسخگویی به تقاضای ساکنان خود را ندارد در حالی که کمیابی اقتصادی در صورتی رخ می‌دهد که یک ناحیه به‌رغم دارا بودن منابع آب کافی، به دلیل مدیریت ضعیف قادر به بهره‌برداری حداکثری از منابع آب خود نیست. به عبارت دیگر کمبود اقتصادی آب به حالتی اطلاق می‌شود که سرمایه‌گذاری لازم برای ایجاد زیرساخت‌های لازم به منظور انتقال آب از رودخانه‌ها و دیگر منابع به مناطق شهری و روستایی صورت نگیرد. بر اساس طرح توسعه سازمان ملل بیشتر کشورهای در حال توسعه و توسعه‌نیافته جهان با مورد دوم مواجه هستند. گفتنی است بیش از یک‌چهارم جمعیت جهان با این نوع از کمبود آب مواجه هستند. به همین دلیل مبارزه با کمبود آب از جمله اهداف اصلی این دولت‌ها و حتی سازمان ملل متحد به شمار می‌رود. بر اساس اهداف برنامه توسعه هزاره، سازمان ملل در نظر دارد تا سال 2015 میزان افرادی را که با کمبود دسترسی به منابع آب سالم و بهداشتی مواجه هستند به نصف برساند.
معیار سنجش کمیابی آب
سوالی که در اینجا باید مطرح کرد، این است که با چه معیاری گفته می‌شود یک منطقه با کمبود آب مواجه است. متخصصان آب‌شناسی، کمبود آب را با توجه به معادله آب-جمعیت می‌سنجند بدین ترتیب که تمامی منابع آب موجود در طول یک سال را با جمعیت ساکن در یک منطقه یا کشور مقایسه می‌کنند. یکی از راه‌های متداول برای رتبه‌بندی کشورها از لحاظ خطر مواجهه با کمبود آب، محاسبه مقدار آب در دسترس سالانه به ازای هر نفر است که نوعی سرانه منابع آب محسوب می‌شود. اگر این میزان سرانه برای یک منطقه کمتر از 1700 مترمکعب باشد، گفته می‌شود آن منطقه با محدودیت آب مواجه است. در فاصله بین 1700 تا 1000 مترمکعب، خطر کمبود‌های مقطعی آب برای یک منطقه وجود دارد. در واقع هنگامی که حجم منابع آب سرانه به کمتر از هزار متر مکعب کاهش پیدا می‌کند، یک کشور با کمبود جدی آب مواجه است. بر اساس آمار‌های سازمان ملل، در سال 2025، 9/1 میلیارد نفر در کشورهای مختلف با کمبود آب مطلق روبه‌رو هستند و نیز دو‌سوم جمعیت جهان در معرض محدودیت‌های آب قرار دارند. یکی دیگر از روش‌های سنجش کمبود آب، مقایسه کمترین و بیشترین حجم آب موجود برای مصرف یک کشور است. البته چون این معیار تنها میزان آب را اندازه‌گیری می‌کند، تصویر درستی از منابع آب در دسترس افراد یک جامعه به دست نمی‌دهد. بنابراین همان روش اول کاربردی‌تر به نظر می‌رسد. البته تقسیم‌بندی کشورها بر اساس میزان استفاده بهینه از منابع آب، به دو گروه فیزیکی و اقتصادی که در بالا توضیح داده شده جدیدترین معیاری است که بدین منظور وجود دارد. علاوه بر این، میزان منابع تجدیدپذیر آب، به لحاظ طبیعی، مورد دیگری است که در کنار سنجش منابع موجود به کار گرفته می‌شود. طبق آخرین آمارها 3/12 میلیون نفر از جمعیت سودان با بحران آب مواجه هستند که نشان می‌دهد این کشور از این نظر در رتبه نخست بحران کم‌آبی قرار دارد. ونزوئلا، اتیوپی و تونس در مکان‌های بعدی این رده‌بندی قرار دارند.
اثرات زیست‌محیطی کمبود آب
بدیهی است که کمبود آب، پیامدهای منفی برای محیط زیست به دنبال خواهد داشت. اولین و ابتدایی‌ترین زیان این پدیده کاهش شدید محصولات کشاورزی است. از سوی دیگر با کمبود آب زندگی هزاران گونه گیاهی و جانوری ساکن در یک منطقه با تهدید جدی مواجه خواهد شد. پایین آمدن سطح آب‌های زیر‌زمینی و نیز کاهش آب‌های سطحی از دیگر آثار این پدیده است. با وجود تمام اینها شاید بتوان یکی از مهم‌ترین پیامدهای کمبود آب را تغییرات آب و هوایی دانست. از آنجا که جو پیرامون کره زمین از بخار آب و چند عنصر دیگر تشکیل شده است، بارش‌ها و کارکرد صحیح چرخه آب برای آن بسیار ضروری به نظر می‌رسد. در صورتی که در یک فرآیند تدریجی، میزان بارش‌ها کاهش یابد، این عمل می‌تواند در تغییرات آب و هوایی در نقاط مختلف زمین تاثیرگذار باشد. این پدیده به ویژه با در نظر داشتن فرآیند گرمایش زمین بسیار قابل توجه است و باید برای کاهش آن تلاش جدی صورت گیرد.
راه‌های مقابله با کم‌آبی
همان طور که اشاره شد یکی از مهم‌ترین معضلات در حال حاضر، کمیابی اقتصادی است که کشورهای بسیاری با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. برای برون‌رفت از این مشکل، سرمایه‌گذاری در ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با آب‌رسانی امری اجتناب‌ناپذیر است از سوی دیگر با توجه به حیاتی بودن آب و تاثیر آن در مصرف روزمره، کشاورزی و صنعت، پیامدهای مثبت این امر به سایر بخش‌ها نیز سرایت خواهد کرد. به همین جهت می‌توان با تاسیس و به‌کارگیری تجهیزات تکنولوژیک مدرن، بهره‌وری حاصل از منابع آب را به حداکثر رساند. البته واضح است که هر چقدر هم این بهره‌وری افزایش یابد، مساله اصلی یعنی ذات کمیاب بودن آب برطرف نخواهد شد. بنابراین تمرکز اصلی در این زمینه به ویژه در کشورهای در حال توسعه بر ترویج الگوی مصرف بهینه قرار دارد. مطالعات نشان داده‌اند کشورهایی که با بحران آب مواجه هستند در مقایسه با کشورهای دیگر، الگوی مصرف بسیار بدتری دارند. به همین دلیل نقش آموزش به خصوص از سنین پایین بسیار مهم است. از طرف دیگر این صرفه‌جویی‌ها علاوه بر کمرنگ‌تر ساختن معضل کم‌آبی در آینده، اثر خود را در بخش‌های دیگر نیز به جای خواهد گذاشت.
Hits: 0
