اصول و مباني قراردادهاي آتی

مقدمه اي بر قراردادهاي آتي

همان طور كه از نامش پيدا است قرارداد آتی قراردادي است كه در آتيه، يا آينده اجرا خواهد شد. نوعي معامله كه جنس در آينده تحویل داده شده و پول هم در آينده پرداخت مي شود. اين قراردادها نوعي ابزار مشتقه هستند. البته بعدها توضیح خواهیم داد که منظور از ابزار مشتقه چیست و اجازه بدهید فعلاروی مفهوم قرارداد آتی تمرکز کنیم. دو طرف قرارداد آتي توافق مي كنند كه ابزارهاي مالي مثل سهام يا كالاهاي فيزيكي مثل گندم را در تاريخ مشخصي در آينده به قيمتی خاص كه از قبل مشخص كرده اند، معامله كنند. اگر علي و محمد قراردادي امضا كنند كه بعد از سه ماه علي 100 هزار بسته كاغذ A،A4 80گرمي مارك آلفا را با قيمت هر بسته سه هزار تومان به محمد تحويل بدهد و پول آن را بگيرد اين قرارداد يك قرارداد آتي است؛ چرا كه با تعريفي كه از قرارداد آتي كرديم دقيقا مطابق است. يكبار ديگر تعريف قرارداد آتي را مرور مي كنيم.

دو طرف قرارداد آتي توافق مي كنند كه ابزارهاي مالي يا كالاهاي فيزيكي را در تاريخ مشخصی در آينده به قيمت مشخصی كه از قبل تعيين كرده اند، معامله كنند.
پس اگر شما يك قرارداد آتي كاغذ A4 را خريداري كنيد به اين معني است كه شما قبول كرده ايد كه كالاي مشخصی را با قيمت از قبل تعيين شده اي، خريداري كنيد. این در حالي است كه به احتمال زياد اين كالاهنوز توليد نشده است، اما يك نكته اساسي وجود دارد. مشاركت در قراردادهاي آتي لزوما به اين معني نيست كه شما كالاي مورد خريداري شده را از فروشنده دريافت كنيد يا به خريدار آن تحويل دهيد، برخلاف آنچه كه در معاملات عادي و نقدي رايج است.

اگر اين گونه نيست پس هدف از شركت در خريد يا فروش قراردادهاي آتي چيست؟
بيشتر افرادي كه به معاملات قراردادهاي آتي رو مي آورند دو هدف عمده زير را دنبال مي كنند.
1 – پوشش ريسك
2 – سفته بازي
دقيقا به همين دليل است كه قراردادهاي آتي به عنوان ابزارهاي مالي نه تنها توسط مصرف كنندگان و توليد كنندگان، بلكه به طور وسيعي توسط سفته بازان مورد استفاده قرار مي گيرند.
در دنياي سرمايه گذاري يك تفاهم عمومي در ارتباط با قراردادهاي آتي وجود دارد و آن این است:
بازار قراردادهاي آتي، يك مركز عمده مالي است كه امكان مديريت ريسك را براي مشاركت كنندگان بازار در حد قابل قبولي فراهم مي كند و در عين حال بازاري بسيار پرخطر، پيچيده و با قابليت نقدينگي بالااست.
اما اين بازار پيچيده قراردادهاي آتي را چگونه مي توان شناخت؟

تاريخچه اي مختصر از قراردادهاي آتي
قبل از به وجود آمدن بازار قراردادهاي آتي آمريكاي شمالي، كه حدود 150 سال پیش تاسيس شد كشاورزان اين منطقه بعد از برداشت محصولات، آنها را به بازارهايي كه اين محصولات مبادلات مي شد مي آوردند.
كشاورزي كه بعد از يك سال، محصول خود را با هزار زحمت با طي مسافتي مثلا50 كيلومتري به بازاري مي آورد به راستی نمي دانست که چقدر تقاضا انتظار او را مي كشد. قابل تصور است که این کشاورز چه حالي خواهد داشت اگر نتواند بخشي از محصولات خود را بفروشد؟ معمولاآنها در صورت عدم امکان فروش کلیه محصولات خود، آنها را در بازار ها رها کرده و به خانه های خود بر مي گشتند.
چقدر مي شد اين وضع را تحمل كرد. آيا راهكاري وجود ندارد؟ جواب اين مساله نبايد زياد سخت باشد: چه راهكاري مي توان انديشيد كه توليد كننده از فروش محصول خود به قيمت مشخصي مطمئن باشد و مصرف كننده نيز بداند كه مواد مصرفي خود را در ماه هاي بعد با چه قيمتي تهيه خواهد كرد.
مشكل ديگر اين بود كه اگر آن محصولات در فصل به خصوصي آنقدر فراوان بودند كه بي ارزش مي شدند در فصول ديگري از سال، مصرف كنندگان براي تهيه همان محصولات بهاي گزافي را مي پرداختند.
در اواسط قرن نوزدهم بود كه بازارهاي مركزي متشكلي براي كشاورزان ايجاد شد تا در آن محصولات خود را نه تنها به صورت نقدي بلكه به صورت پيش فروش نيز بفروشند.
در واقع معاملات سلف بخشي از مشكلات كشاورزان را حل كرد، اما خود اين معاملات نيز به مرور زمان نقايص خود را عيان كردند. ضرورت داشت كه اين قراردادها استاندارد شده و تحت نظر يك سازمان رسمي قرار بگيرند تا از وقوع اختلافات بعدي بر سر كيفيت كالا، محل تحويل، تصفيه مالي و ده ها مورد ديگر جلوگيري شود.
اين ضرورت به ناچار فعالان بازار كالاهاي كشاورزي را به سمت طراحي قراردادهاي آتي سوق داد.
اين ابزار جديد براي كشاورزان به عنوان توليدكننده محصولات كشاورزي بسيار با بركت بود و از ضررهاي بسياري كه قبل ها متحمل مي شدند، رهايي يافتند. همچنين مصرف كنندگان نيز از ثباتي كه در قيمت ها ايجاد شده بود، بهره مند شدند.
بازارهاي قراردادهاي آتي امروزه ديگر محدود به منطقه و محصولات خاصي مثلامحصولات كشاورزي نيستند. انواع مختلفي از كالاهاي فيزيكي به همراه پول هاي كشورهاي مختلف و ابزارهاي مالي متعددي چون اوراق خزانه و اوراق بهادار در بازارهاي جهاني قراردادهاي آتي معامله مي شوند. اين بازارهاي جهاني محل ملاقات كشاورزان، واردكنندگان، توليدكنندگان و از همه بيشتر سفته بازان هستند.
قيمت كالاها به طور همزمان در كليه نقاط دنيا منعكس مي شود و ممکن است كشاورزي در يكي از شهرهاي آمريكاي شمالي به تقاضاي خريد مصرف كننده اي در يكي از شهرهاي اروپا پاسخ بدهد.

بازار قراردادهاي آتي چگونه كار مي كند
گفتيم كه بازار قراردادهاي آتي يك بازار متمركز است كه خريداران و فروشندگان از كليه نقاط دنيا در آن به مبادله اين قراردادها مي پردازند.
قيمت گذاري اين قراردادها هم مي تواند با منطبق كردن تقاضاهاي خريد و فروش، به صورت الكترونيكي باشد و هم مي تواند با شيوه سنتي داد زدن و اعلام قيمت كردن صورت بگيرد. در كليه اين قراردادها دو نكته اساسي وجود دارد: نكته اول قيمتي است كه باید پرداخت شود و نكته دوم زمان تحويل است.
محل تحويل كالا، مشخصات كالاو ويژگي هايي از اين قبيل نيز به نوبه خود مهم است، اما نکات اصلي همان دو نكته اي است كه ذكر شد. بد نيست قبل از ادامه بحث يادآور شويم كه بيشتر قراردادهاي آتي منجر به تحويل و دريافت فيزيكي كالاهاي خريداري شده يا فروخته شده نمي شوند.
ذکر یک مثال ماهيت قرارداد آتي را روشن تر خواهد كرد. فرض كنيد كشاورزي كه گندم مي كارد مي خواهد در ارتباط با قيمت محصولي كه در موقع برداشت محصول، خواهد فروخت مطمئن شود از طرف ديگر نانوايي است كه هزاران مشتری دارد و مي خواهد در ارتباط با تهيه مواد خود در چند ماه بعد و قيمت آن اطمينان خاطر داشته باشد.
آنها بدون اينكه همديگر را بشناسند وارد بازار قراردادهاي آتي مي شوند. در اين بازار، هر قرارداد آتي گندم به میزان 5000 بوشل و به تحويل پایان خرداد ماه است به اين معني كه اندازه و زمان تحويل هر محصول قبلامشخص شده است و نمي توان براي 1000 بوشل گندم و براي تحويل مثلاشهریور ماه قرارداد بست.
فرض مي كنيم قيمت هر بوشل گندم بر طبق قرارداد 5000 بوشلی براي تحويل 31 خرداد، برابر 4 دلار است. كشاورز چون توليدكننده گندم است و اين قيمت را منصفانه مي داند يك قرارداد آتي مي فروشد، البته اين كار بايد از طريق مراجعه به كارگزاران بازار قراردادهاي آتي صورت بگيرد. از طرف ديگر شركت توليدكننده نان كه ما با اصطلاح نانوايي از آن ياد كرديم قيمت 4 دلار براي هر بوشل را كه سه ماه بعد و در 31 خرداد ماه تحويل داده خواهد شد را منصفانه مي داند و اقدام به خريد يك قرارداد آتي مي كند.
توجه داريد اين قرارداد است كه معامله شده است و هنوز از خود گندم كه كالاي اصلي مورد معامله است خبري نيست و اين قرارداد به علت وجود همان كالاي اصلي كه گندم باشد اعتبار پيدا كرده است. دقيقا به همين دليل است كه به قرارداد آتي، ابزار مشتقه گفته مي شود يعني از وجود كالاي اصلي مشتق شده است.

در اينجا دو اصطلاح كليدي وجود دارد.
– موقعيت حقيقي
– موقعيت مجازي
مي دانيم كه در هر قرارداد آتي دو طرف وجود دارد. طرفي كه قبول مي كند تا كالايي را در آينده تحويل دهد در موقعيت مجازي است، كالايی را كه هنوز خودش در اختيار ندارد و طرفي كه قبول مي كند كالايي را در آينده تحويل بگيرد، در موقعيت حقيقي است.
در مثالي كه از كشاورز گندمكار و نانوايي آورديم، كشاورز در موقعيت مجازي قرار دارد يا به اصطلاح دارنده موقعيت مجازي است و نانوا دارنده موقعيت حقيقي است، زيرا قبول كرده است كه كالايي را در آينده، به مبلغ مشخصي خريداري كند. ادامه بحث را در ارتباط با موقعيت حقيقي و مجازي در فصلي كه با عنوان استراتژي ها خواهد آمد پيگيري خواهيم كرد؛ اما آنچه كه مهم است، بدانيم اين است كه هر قراردادي شامل هر دو موقعيت حقيقي و مجازي مي شود.
در هر قرارداد آتي بايد در حد امكان همه چيز مشخص باشد از جمله آنها موارد ذيل است:
مقدار، كيفيت، قيمت هر واحد، تاريخ، زمان تحويل، مكان تحويل، نحوه تحويل.
مثلانانوايي مثال ما اقدام به خريد يك قرارداد آتي گندم نوع آلفا تحويلي 31 خرداد از انبار واقع در تبريز از قرار هر بوشل 4 دلار كه اندازه هر قرارداد 5000 بوشل است، كرده است.

سود و زيان – تصفيه نقدي
سود و زيان قرارداد آتي به صورت روزانه و براساس تغييرات قيمت قراردادهاي آتي در بازار محاسبه مي شود.
فرض كنيد كه بعد از اينكه كشاورز اقدام به فروش يك قرارداد آتي گندم 5000 بوشلي به مبلغ هر بوشل 4 دلار و نانوايي اقدام به خريد آن كرد بنا به دلايل خاص قيمت گندم افزايش پيدا كرد و در نتيجه قيمت قرارداد آتي نيز افزايش يافت.
توجه داريد كه دارنده قرارداد آتي يعني نانوايي در 31 خرداد ماه، 5000 بوشل گندم از قرار هر بوشل4 دلار دريافت خواهد كرد و الان قيمت گندم در بازار نقدي افزايش پيدا كرده است و اين امر باعث افزايش قيمت هر بوشل گندم در قراردادهاي آتي جديد نیز شده است. فرض كنيد كشاورز و نانوايي در اول فروردين اقدام به فروش و خريد قرارداد آتي گندم تحويلي 31 خرداد كرده بودند ولي در پنجم فروردين قراردادهاي آتي جديد گندم تحويلي 31 خرداد به ازاي هر بوشل 5 دلار بسته مي شوند.
در پايان روز 5 فروردين كه قيمت هر بوشل گندم در قراردادهاي آتي به 5 دلار افزايش پيدا كرده است حساب نانوايي در دفاتر كارگزاري خودش 5000 = 1 × 5000 دلار بستانكار و حساب كشاورز در دفتر کارگزاری خودش 50000 دلار بدهكار خواهد شد.
در اول فروردين كه كشاورز و نانوايي به كارگزاران قراردادهاي آتي مراجعه كردند تا اقدام به خريد و فروش قرارداد آتي گندم تحويلي 31 خردادماه کنند، كارگزاران مبلغي در حدود 5 تا 10درصد ارزش كل قرارداد را از آنها به عنوان سپرده خواستند تا در صورت نوسان قيمت ها، افراد درگير در قرارداد با عدم ايفاي تعهدات خود، كارگزاري را در مخمصه گرفتار نكنند.
حال با افزايش قيمت هر بوشل گندم از چهار دلار به پنج دلار، حساب سپرده نانوايي 5000 دلار افزايش پيدا كرد و حساب سپرده كشاورز برابر 5000 دلار كاهش يافته است . بدهكار يا بستانكار كردن حساب هاي مشتريان در دفاتر كارگزاري ها با نوسان قيمت هاي روزانه قراردادهاي آتي تا زمان سررسيد قراردادها ادامه پيدا خواهد كرد. به اين دليل است كه مشاركت كنندگان بازار قراردادهاي آتي هر زمان كه خواستند با قرار گرفتن در موقعيت مقابل از قرارداد خارج شده و لزوما منتظر تحويل يا دريافت كالاي مورد نظر نمي شوند.
نانوايي مثال ما مي تواند روز 5 فروردين ماه قرارداد آتي خود را در بازار به فروش رساند و با دريافت 5000 دلار علاوه بر سپرده اوليه خود از قرارداد خارج شود. همان كاري كه سفته بازان به اميد آن وارد بازار مي شوند.
اما او سفته باز نيست و واقعا گندم را براي پخت نان نياز دارد. فرض مي کنیم در 25 خرداد كه قيمت هنوز 5 دلار براي هر بوشل است، او همين كار را مي كند، قرارداد خود را به مبلغ 25000 = 5 × 5000 دلار مي فروشد و گندم خود را به همين مبلغ در بازار تهيه مي كند، اما چون 5000 دلار سود كرده است هر بوشل گندم براي او 4 دلار تمام مي شود.
20000 = 5000 – 25000 و 4
= 5000 ÷ 20000
در واقع او با وارد شدن در قرارداد آتي به دنبال همين مطلب بوده و قيمت چهار دلار براي هر بوشل گندم را از سه ماه قبل قفل كرده بود.
كشاورز نيز 4 دلار براي هر بوشل را منصفانه مي دانست و به همين دليل با فروش قرارداد آتي اين قيمت را قفل كرده بود، هرچند كه الان قيمت بازار 5 دلار براي هر بوشل است و اگر او را وارد قرارداد آتي نشده بود 5000 دلار بيشتر براي هر قرارداد سود مي كرد، ولي امنيت خاطري كه او با وارد شدن به قرارداد آتي پيدا مي كرد، مهم تر از سود حاصل از نوسانات احتمالي بود.
كشاورز 5000 بوشل گندم خود را در بازار به مبلغ 25000=5×5000 دلار مي فروشد ولي از طرف ديگر 5000 دلار بابت فروش قرارداد آتي ضرر كرده است ولي به هر حال قيمت فروش هر بوشل برابر 4 دلار مي شود كه قيمت مورد نظر او بود و آن را سه ماه پيش قيمت منصفانه اي مي دانست.
در واقع زيان كشاورز از بابت قرارداد آتي با فروش به قيمت بالاتر در بازار نقدي جبران مي شود، اين همان پوشش ريسك است كه هم براي كشاورز و هم براي شركت نانوايي اتفاق افتاد.
توجه داريد كه قرار داد آتي بيشتر شبيه يك موقعيت مالي است تا يك موقعيت تحويل و دريافت كالاي فيزيكي. به اين دليل است كه در مثال ما امکان داشت طرفین قرارداد آتي به جای كشاورز و نانوايي مي توانستند دو نفر سفته باز باشند كه نه گندم توليد مي كنند و نه گندم مصرف مي كنند. در اين حالت سفته بازي كه در موقعيت حقيقي قرار داشت، يعني قرارداد آتي گندم را خريده بود 5000 دلار سود مي كرد و سفته بازي كه در موقعيت مجازي قرار داشت، يعني قرارداد آتي گندم را فروخته بود 5000 دلار زيان مي كرد.

اهميت اقتصادي قراردادهاي آتي
الف) كشف قيمت
به خاطر حجم شديد عرضه و تقاضا برروي قراردادهاي آتي، اين قراردادها به عنوان يك ابزار مهم اقتصادي در فرآيند كشف قيمت ها عمل مي كنند. قراردادهاي آتي توسط معامله گران متخصص معامله مي شوند كه عوامل موثر در عرضه و تقاضاي محصولات را من جمله شرايط آب و هوايي، سيل، زلزله و ده ها فاكتور ديگر را مدنظر قرار مي دهند و بدين ترتيب قيمت واقعي اين كالاها، كشف مي شود.
ب) كاهش ريسك
بازارهاي قراردادهاي آتي، همچنين محلي براي قفل كردن قيمت هاي خريد و فروش هستند. به خاطر داريد كه كشاورز و نانوايي چگونه توانستند با انجام يك قرارداد آتي، قيمت هاي خريد و فروش خود را براي سه ماه بعد در چهار دلار به ازاي هر بوشل قفل كنند.

بازيگران بازارهاي قراردادهاي آتي
بازيگران قراردادهاي آتي در سه گروه زير قرار مي گيرند:
سفته بازان، وضع كنندگان قانون، پوشش دهندگان ريسك
كشاورزان، توليدكنندگان، واردكنندگان و صادركنندگان همگي مي توانند جزو طبقه بندي پوشش دهندگان ريسك باشند.
پوشش دهندگان ريسك از طريق خريد و فروش قراردادهاي آتي مي خواهند قيمت هاي آتي كالاهاي توليدي يا مصرفي خود را در رقم مشخص قفل كنند و به اصطلاح ديگر خود را از ريسك نوسان قيمت ها در امان بدارند. اگر اين پوشش دهنده ريسك مثل نانوايي مثال ما در موقعيت حقيقي باشد سعي دارد قيمت را در حداقل ممكن قفل كند، يعني قرارداد آتي را به پايين ترين نرخ ممكن ببندد. برعكس پوشش دهنده ريسكي كه در موقعيت مجازي قرارداد سعي دارد، قيمت قرارداد آتي را در بالاترين رقم ممكن قفل كند مثلاكشاورز مثال ما اگر امكان داشت قرارداد آتي گندم تحويلي 31 خرداد را به ازاي هر بوشل 5/4 دلار بفروشد، حتما آن را به قرارداد آتي گندم هر بوشل 4 دلار ترجيح مي داد.
به هر حال ارمغان قرارداد آتي براي هر دوطرف قرارداد، كاهش ريسك ناشي از نوسان قيمت ها و یا به عبارت دیگر حذف ريسك ناشي از نوسان قيمت ها است.
مثال دیگر:
جواهرفروشی با تهيه یك كاتالوگ تجاري، انواع مدل هاي دستبند و گوشواره های نقره اي را در معرض پيش فروش قرارداده و سفارش هاي فراواني دريافت كرده است. با توجه به اين كه هنوز اين محصولات آماده نشده، جواهرفروش با اين كار خود، ريسك نوسان قيمت نقره را به جان خريده است.
اگر قيمت نقره دو برابر شد او نمي تواند از افرادي كه پيش خريد كرده اند، بخواهد كه مبالغ ديگري به او بپردازند. اما براي او راه چاره اي وجود دارد. او مي تواند وارد بازار قرارداد هاي آتي شده و بر حسب ميزان نقره مورد نياز خود چند قرارداد آتي تحويل سه ماه بعد، 6 ماه بعد و يا هر زماني كه با خواسته او منطبق است، ببندد. فرض مي كنيم قرارداد آتي نقره تحويلي 6 ماه بعد يعني 31 شهريور ماه 5 دلار براي هر اونس است و او یک قراداد مي خرد . بعد از 6 ماه قيمت هر اونس نقره به 6 دلار رسيد. در اين صورت جواهر فروش ما نقره مورد نياز خود را از بازار با قيمت هر اونس 6 دلار تهيه كند، ولي چون از محل قرارداد آتي به ازاي هر اونس 1 دلار سود كرده است، در واقع مي توان گفت كه او هر اونس نقره را به بهاي 5 دلار خريده است. حتی اگر قيمت به 4 دلار در اونس برسد، باز قیمت تمام شده او برای هر اونس 5 دلار خواهد بود . در این صورت او مي تواند از بازار هر اونس نقره را به بهاي چهار دلار تهيه كند و چون به ازاي هر اونس يك دلار در قرارداد آتي زيان كرده است، بهاي تمام شده واقعي هر اونس نقره براي او 5 دلار خواهد بود.
پس در هر دو حالت افزايش يا كاهش قيمت ها او با استفاده از قراردادهاي آتي بهاي 5 دلار را براي هر اونس نقره قفل كرده است.
به طور خلاصه مي توان گفت كه پوشش دهندگان ريسك با وارد شدن در قراردادهاي آتي مي خواهند كه تا حد امكان قيمت هاي خريد و فروش خود در آينده را در قيمت معيني قفل كنند.

سفته بازان
دسته دوم فعالان بازارهاي قراردادهاي آتي سفته بازان هستند . آنها نه تنها در صدد كاهش ريسك خود نيستند، بلكه سود بردن از ماهيت و ذات ريسكي بودن قرارداد هاي آتي هدف اصلي آنها است، به عبارت ديگر نان آنها در افزايش نوسان قيمت ها است نه كاهش آن .
يك سفته باز هم مانند پوشش دهنده ريسك مي تواند در موقعيت حقيقي يا مجازي قرار بگيرد . يك پوشش دهنده ريسك مثل نانوايي مثال ما اگر در موقعيت حقيقي قرار بگيرد مي خواهد خودش را از افزايش قيمت گندم در امان نگه دارد، ولي يك سفته باز وقتي در موقعيت حقيقي قرار مي گيرد، تنها در صورت افزايش قيمت ها است كه سود خواهد كرد .
وقتي قيمت قرارداد آتي گندم تحويل 31 خرداد به 5 دلار در هر بوشل افزايش پيدا كرد، نانوايي مثال ما از بابت قرارداد آتي 5000 دلار سود کرد ولي گندم مورد نياز خود را از بازار گران تر از آنچه كه قيمت منصفانه مي دانست، يعني 5 دلار در هر بوشل به ازاي 4 دلار در هر بوشل تهيه كرد، ولي سفته بازي كه به جاي نانوايي مثال ما قرار مي گيرد، 5000 دلار سود خود را بر مي دارد و در پي هيچ گندمي نيست .
هرچند كه ممكن است به نظر برسد وجود سفته بازان در اين بازار مضر است و بايد از ورودشان به بازار جلوگيري كرد و آنها معمولامتهم به افزايش يا كاهش قيمت ها نيز هستند اما از اين نكته نيز نبايد غافل شد كه بدون وجود اين سفته بازان، پوشش دهندگان ريسك به راحتي نمي توانند قراردادهاي آتي خود را خريد و فروش كنند و شايد بدون وجود سفته بازان مدت ها طول بكشد تا يك قرارداد آتي به فروش برسد. وجود سفته بازان و معاملات بالاي آنها در فرآيند كشف قيمت و نقدينگي بازارهاي قراردادهاي آتي نقش انكارناپذيری ايفا مي كند.

مقامات ناظر بازار
چه كسي بر فعالان بازار قراردادهاي آتي نظارت کرده، قوانين لازم را وضع و با خاطيان از قانون برخورد مي كند ؟ بازار قرارداد آتي آمريكا تحت نظارت كميسيون معاملات قرارداد آتي كالاکه يك سازمان مستقل دولتی آمريكا است، فعاليت مي كند . همچنين يك كانون خود انتظامي به نام انجمن ملي معامله گران قراردادهاي آتي وجود دارد كه از طرف كنگره مجوز دارد و زير نظر كميسيون معاملات قراردادهاي آتي كالافعاليت مي كند .
هر كارگزاري كه در بازار قراردادهاي آتي به فعاليت مشغول است، بايد از كميسيون مزبور مجوز داشته باشد . همچنين اين كارگزاران بايد عضوی از انجمن ملي معامله گران قراردادهاي آتي باشند .
كميسيون معاملات قراردادهاي آتي اين اجازه را دارد كه در صورت مشاهده اقدامات خلاف قانون، افراد مورد نظر را تحت پيگرد قانوني قرار دهد . كليه افرادي كه به عنوان پوشش دهنده ريسك يا سفته بازار در بازار قراردادهاي آتي وارد مي شوند، بايد از قوانين حاكم بر بازار آگاهي كاملي داشته و از مجوزدار بودن كارگزاران، معامله گران و شركت هايي كه به نوعي از طرف آنها اقدام به معامله مي كنند، مطمئن باشند .
در مواقعي كه هر يك از بازيگران بازارهاي قراردادهاي آتي متحمل زيان هايي از بابت اقدامات غيرقانوني شدند، مي توانند براي اعاده حقوق خود به انجمن ملي معامله گران قراردادهاي آتي كالامراجعه كنند.

ويژگي هاي قراردادهاي آتي
وقتي كه شما به يك كار گزار قراردادهاي آتي براي افتتاح حساب مراجعه مي كنيد . او از شما درخواست خواهد كرد كه مبلغي سپرده به عنوان سپرده حسن انجام كار به حساب كارگزاري واريز كنيد . در مثال ما هم كشاورز و هم شركت نانوايي موقعي كه خواستند در موقعيت مجازي يا حقيقي قرار بگيرند يا به عبارت ديگر يك قرارداد آتي بفروشند يا بخرند هر دو مبلغي سپرده به نام سپرده اوليه به حساب كارگزاري هاي خود واريز كردند . اين مبلغ در زماني كه اين دو قراردادهاي خود را با قرار گرفتن در موقعيت متقابل مي بندند به آنها بازگردانده مي شود .
اگر سپرده اوليه برای هر یک از این دو ده هزار دلار بوده باشد و هر دو زمانی که قیمت گندم از 4 دلار در هر بوشل به 5 دلار افزایش یافت قرارداد خود را ببندند؛ به شركت نانوايي 5000 دلار سود علاوه بر سپرده اوليه او يعني 15هزار بر گردانده مي شود، ولي چون كشاورز 5000دلار زيان كرده است به او مبلغ 5000دلار برگردانده خواهد شد . (بدون در نظر گرفتن کارمزدها و سایر هزینه های جانبی) اين قانون قراردادهاي آتي است. سود یکی از جيب ديگري پرداخت خواهد شد و در مقابل يك برنده/يك بازنده وجود خواهد داشت .
سوالي كه ممكن در اينجا مطرح شود اين است كه مقدار سپرده اوليه چگونه مشخص مي شود؟ سپرده اوليه به صورت درصدي از ارزش قرارداد توسط مقامات بورس قراردادهاي آتي مشخص مي شود و معمولابين 5 تا ده درصد ارزش کل قرارداد است . اين ميزان مشخص شده ممكن است در شرايط خاصي مثل بالارفتن نوسان قيمت ها در بازار توسط مقامات مسوول برای کنترل بازار تغيير كند .
دو اصطلاح در ارتباط با سپرده وجود دارد؛ سپرده اوليه و سپرده ثابت .
اگر كشاورز مثال ما براي خرید قرارداد بايد مبلغ ده هزار دلار نزد كارگزار به امانت بسپارد به اين مبلغ سپرده اوليه گفته مي شود . با تغيير قيمت گندم به 5 دلار در هر بوشل كشاورز 5000دلار زیان كرد و مبلغ سپرده اوليه وي به 5000 دلار كاهش يافت . حال فرض كنيم قيمت گندم دوباره كاهش پيدا مي كند و به دو دلار در هر بوشل مي رسد مبلغ زيان مجدد او به 10000دلار مي رسد در حالي كه او نزد كارگزار فقط 5000 دلار سپرده دارد . در اين صورت چه تضميني براي كارگزاري وجود دارد كه بتواند کشاورز فرضی ما را پيدا كرده و مبلغ 5000 ديگر را از او بگيرد . براي رفع مشكلاتي از اين قبيل مبلغ سپرده ثابت تعريف مي شود. مثلا6000دلار. براي مثال فوق وقتي قرارداد آتي كشاورز با زیان 5000 دلار مواجه شده و مبلغ سپرده اوليه او به مبلغ 5000دلار كاهش پيدا كند چون اين رقم كمتر از مبلغ سپرده ثابت 6000 دلاری است كارگزار به كشاورز اعلام خواهد كرد كه مبلغ سپرده خود را به سقف مبلغ سپرده اوليه برساند و 5 هزار دلار ديگر واريز كند . اين عمل در دنياي قراردادهاي آتي به درخواست سپرده معروف شده است . كارگزاران قبلااين اجازه را از مشتريان خود دريافت كرده اند كه اگر به درخواست سپرده آنها توسط مشتري پاسخ فوري داده نشود مي توانند راسا اقدام به بستن قراردادهاي آنها بكنند.

اهرم يا شمشير دولبه
در دنیای قراردادهاي آتي اهرم (leverage) به اين معني است كه شما با مبلغ كمي سرمايه مي توانيد در داد و ستد مبالغ كلان درگير شويد، در دنياي علم فيزیک هم اهرم به همين معني است . شما با كمك يك اهرم مي توانيد بار بزرگي را با نيروي خودتان جابه جا كنيد، در حاليكه بدون استفاده از اهرم حتي امكان تكان دادن آن را هم نداشتید . اگر مبلغ سپرده مورد نياز ده درصد باشد مفهوم آن اين است كه شما با هزار دلار مي توانيد در معاملات ده هزار دلاري وارد شويد ولی باید توجه داشت که كوچك ترين تغيير در قيمت محصولي كه روي آن قرار داد آتي بسته شده است مي تواند به سود و زيان بزرگي منتهي شود . به ياد داريد كه تغيير يك دلاري در قيمت هر بوشل گندم باعث شد كه كشاورز مثال مبلغ 5000دلار زيان كرده و نصف سپرده اوليه خود را از دست بدهد و در طرف مقابل نانوايي مثال ما مبلغ 5000دلار يعني 50درصد سود بدست آورد . به دليل وجود همين اهرم است كه بازار قراردادهاي آتي بازاري پر ريسك تلقي شده و ورود به آن براي هر كس صلاح نيست .
براي نشان دادن قدرت اهرمي قراردادهای آتی يك مثال ديگر را مطرح مي كنيم .
فرض مي كنيم شما روند رو به رشدي را براي بازار سهام پيش بيني مي كنيد و يك قرارداد آتي شاخص سهام را با مبلغ سپرده اوليه 10000دلار خريداري مي كند .
ارزش هر واحد شاخص 250دلار بوده و الان شاخص 1300واحد است در اين صورت ارزش قرارداد آتي خريداري شده توسط شما مبلغ 225000=1300*250دلار است . اگر بعد از مدتي شاخص 5درصد بازدهي به دست آورد يعني عدد آن از 1300به 1365واحد برسد، سرمايه گذار قرارداد آتي شاخص، به ازای هر واحد 250دلار به دست مي آورد يا از دست مي دهد و اين بسته به موقعیت حقیقی یا مجازی است كه او اتخاذ كرده است .
در اين مثال سرمايه گذاري كه در موقعيت حقيقي قرار دارد اگر قرارداد خود را نقد کند مبلغ 16250=250*65دلار به دست مي آورد و این در حالي است که مبلغ سپرده اوليه او برابر ده هزار دلار بود يعني 165درصد بازدهي.
اگر سرمايه گذاري كه فكر مي كرد شاخص روند نزولي خواهد داشت با فروش يك قرارداد موقعيت مجازي اتخاذ كرده بود با زياني به همین مبلغ و با همين درصد مواجه مي شد و علاوه بر مبلغ ده هزار دلار سپرده اوليه خود مبلغ 6250دلار ديگر هم از دست مي داد.

محدوديت هاي قيمت گذاري
همانطور كه پيش از اين گفته شد قيمت قراردادهاي آتي از طريق مكانيسم عرضه و تقاضا در بازار كشف شده و بر اساس پول رايج و واحدهاي مختلفي چون اونس، بوشل و غیره بيان مي شود . نوسان قيمت قراردادهاي آتي كالاي مختلف محدوديت هايي دارد كه توسط مقامات ناظر بورس قراردادهاي آتي مشخص مي شود و اصطلاحا به محدوده نوسانات تيك (ticks) گفته مي شود. به عنوان مثال در قراردادهاي آتي گندم حداقل ميزاني كه قيمت هر بوشل گندم مي تواند در هر روز تغيير كند برابر يك چهارم سنت آمريكا است . یعنی اگر شما قرارداد آتي گندم تحويل خرداد ماه به ميزان 5000 بوشل را داشته باشيد بايد توجه كنيد به غير از روزهايی كه قيمت ها تغيير نكرده يا بازارها تعطيل است حداقل با سود يا زياني برابر /4=12505000 دلار مواجه خواهيد شد و حداكثر آن را خدا مي داند. اما بورس هاي قراردادهای آتی در خيلي مواقع برای حداکثر تغییرات هم محدوديت وضع مي كنند كه اصطلاحا به آن دامنه نوسان گفته مي شود . در بورس اوراق بهادار ما دامنه نوسان برابر 3درصد است يعني اگر مثلاقيمت پايانی سهام شركت آلفا در روز معاملاتی قبل 200تومان بود حداكثر نوسان قيمت آن چه در جهت بالاو چه در جهت پايين برابر 3درصد خواهد شد به عبارت ديگر عرضه و تقاضا مي تواند حداکثر، قيمت ها را بين 194تا 206تومان نوسان دهند . اگر بورس بخواهد براي نوسان قيمت ها محدوديت مشخص كند لزوما اين محدوديت ها به صورت درصد نخواهد بود و مي تواند رقم خاصی باشد . مثلابراي هر اونس نقره فرض مي كنيم محدوديت 25سنتي را مشخص كرده اند .
اگر قيمت پاياني هر اونس نقره ديروز برابر5 دلار برای هر اونس بوده باشد، محدوده نوسان قيمتی آن براي روز معاملاتي جاري در حدود 75/4دلار و 25/5دلار خواهد بود.
بورس هاي قراردادهاي آتي در مواقعي كه احساس نياز كنند محدوده نوسان قيمت ها را تغيير خواهند داد بنابراین چيز عجيبي اتفاق نيفتاده است اگر بورس ها محدوديت هاي قيمتی قراردادهای آتی را در ماه آخر سر رسيد قراردادها لغو كنند . دليل اين امر باز گذاشتن دست خريداران و فروشندگان براي رسيدن به بهترين قيمت های مورد نظرشان قبل از انقضاي تاریخ قرارداد ها است. همچنين مقامات ناظر بورس های قرار دادهاي آتي براي جلوگيري از هر گونه امتيازهاي نابرابر، معمولامحدوديت هايی را براي تعداد قراردادهايي كه يك نفر مي تواند سرمايه گذاري كند اعمال مي كنند. این نوع محدوديت ها به محدوديت هاي موقعيتي معروف است و هدف اصلي آنها جلوگيري از اعمال كنترل يك نفر بر قيمت كالاي خاصي است.

انواع استراتژي ها در قراردادهاي آتي
وقتي افراد در قراردادهاي آتي سرمايه گذاري مي كنند در واقع مي توان گفت كه آنها اقدام به پيش بيني رقم شاخص يا ارزش كالاها در زمان خاصي از آينده كرده و بر اساس این پيش بيني اقدام به خريد يا فروش قراردادهاي آتي مي كنند . انواع استراتژي هاي كه فعالان بازارهاي قراردادهايي آتي براي بهره بردن از افزايش ها و كاهش ها در رقم شاخص ها، ارزش ابزارهای مالی یا ارزش كالاها به کار مي برند در سه گروه ذيل طبقه بندي مي شوند .

• گرفتن موقعيت حقیقی
• گرفتن موقعيت غيابي
• استفاده از تفاوت قيمت ها

حال به توضیح مختصر هر یک از عوامل سه گانه فوق مي پردازیم .
گرفتن موقعيت حقيقي

وقتي يك سرمايه گذار در موقعيت حقيقي قرار مي گيرد اين بدان معني است كه با خريد يك قرارداد حقيقي توافق مي كند كه كالاي مشخص را در آينده مشخص و با قيمتي مشخص تحويل بگيرد . انتظار او بر اين است كه بعد از مثلاسه ماه، وقتي او 5000 بوشل گندم خود را از قرار هر بوشل 5دلار دريافت كرد قيمت گندم در بازار بيش از 5دلار براي هر بوشل خواهد بود و او از اين تفاوت قيمت سود خواهد بود؛ مثال ديگر مي تواند آقاي علوي باشد كه در تير ماه 1386 با سپرده گذاري اوليه مبلغ 2000دلار، اقدام به خريد قرارداد آتي طلای هزار اونسی به ارزش هر اونس 350دلار و ارزش كل قرارداد 350000دلار مي كند به اين اميد كه تا زمان سر رسيد قرارداد كه دي ماه است قيمت هر اونس طلاافزايش خواهد يافت . با تقسيم بندي ما از انواع استراتژي هاي آقاي علوي در موقعيت حقيقي قرار گرفته است . در اواخر خردادماه قيمت طلابه 352دلار در هر اونس مي رسد و آقاي علوي تصميم مي گيرد كه قرار داد خود را نقد كند يا به عبارت ديگر قرارداد خود را ببندد . با توجه به اين كه قرارداد او شامل 1000 اونس طلااست و هر قیمت طلادر هر اونس 2 دلار افزایش پیدا کرده، او مبلغ 2000دلار سود خواهد كرد . اگر سود او را با مبلغ سپرده او كه 2000دلار بود مقایسه کنیم متوجه مي شويم كه او دقيقا 100درصد سود كرده است . البته عكس قضيه هم صادق است اگر قيمت هر اونس طلابه 348دلار در هر اونس برسد و او قرارداد خود را نقد مي كند دقيقا 100درصد ضرر مي كند به خاطر داريد كه كارگزار هم هيچ وقت منتظر رسيدن قيمت به اين رقم نيست و آقاي علوي احتمالادر اين فاصله زماني بارها از طرف كارگزار درخواست تكميل سپرده دريافت كرده و مبالغ ديگري را نيز پرداخت كرده است و ضرر بيشتري از مبلغ اوليه سپرده خود متحمل شده است.
گرفتن موقعيت غيابي
وقتي يك سرمايه گذار موقعيت غيابي مي گيرد، اين بدان معني است كه يك قرارداد آتي را فروخته و توافق كرده است كه كالاي خاصي را در زمان مشخص در آينده و به قيمت مشخص تحويل بدهد. مثلاآقاي رضايي پيش بيني كرده است كه قيمت نفت خام در 6ماه آينده كاهش خواهد يافت؛ بنابراين او اقدام به فروش قرار داد آتي هزار بشكه اي نفت خام، از قرار هر بشكه 25دلار کرده و براي انجام اين معامله مبلغ 3000دلار نزد كارگزار خود سپرده اوليه واريز كرده است . ارزش اين قرار داد برابر 25000دلار است. بعد از دو ماه قيمت هر بشكه نفت خام به 20 دلار كاهش پيدا كرده و آقاي رضايي تصميم گرفته قرار داد خود را نقد كند؛ يعني به ازاي يك قرار فروخته شده يك قرارداد بخرد و سود شناسايی كند . او با خريد يك قرارداد هزار بشكه اي نفت خام با ارزش كل 20000دلار 5000دلار از اين معامله سود خواهد برد. اين مبلغ بيش از 5/1 برابر سپرده گذاري اوليه است؛ البته حالت عكس هم مي توانست اتفاق بيفتد.
تفاوت قيمت ها
همان طوري كه گفته شد، گرفتن موقعيت حقيقي يا غيابي؛ يعني خريد يا فروش قراردادهاي آتي به این اميد است که قيمت ها بالابرود يا پايين بيايد و در هر يك از این دو حالت افزايش يا كاهش قيمت ها، يكي از طرفين درگير قرار داد آتي سود خواهد كرد و ديگري ضرر. يكي از خداوند باران مي خواهد و ديگري آفتاب .
به غير از اين دو استراتژي، فعالان بازار قراردادهاي آتي مي توانند موقعيت ديگري را نيز اتخاذ كنند و آن استراتژي تفاوت قيمت ها است . اين استراتژي شامل بهره برداري از تفاوت قيمتي دو قرار داد متفاوت از يك كالااست و در مقايسه با دو استراتژي گرفتن موقعيت غيابي يا حقيقي بسيار محافظه كارانه است.
انواع مختلفي از استراتژي تفاوت قيمت ها وجود دارد كه در اينجا به سه نوع آن اشاره مي كنيم.
شكاف تقويمي
اين استراتژي شامل خريد و فروش دو قرارداد مشابه است كه داراي يك قيمت هستند؛ اما در زمان تحويل با هم اختلاف دارند
شكاف بين بازاري
در اين حالت سرمايه گذار در قراردادهايي كه تاريخ تحويل يكساني دارند، سرمايه گذاري مي کند؛ ولي در يكي موقعيت حقيقي مي گيرد و در يكي موقعيت مجازي
شكاف بين بورس
در اين حالت هر يك از موقعيت ها در يك بورس قراردادهاي آتي اتخاذ مي شود؛ مثلايك موقعيت در بورس كالاي شيكاگو و موقعیت دیگر در بورس قراردادهاي آتي و اختيار معامله لندن اتخاذ مي شود.

چگونه در بورس قراردادهاي آتي معامله كنيم
ورود برای عموم آزاد نیست!
اولين كلام در اينجا اين است كه در بازار قراردادهاي آتی ورود عموم آزاد نيست. قبل از وارد شدن به اين بازار، سرمايه گذاران بايد از ميزان ریسکی كه متحمل خواهند شد، آگاهي پيدا كنند و همچنين اين مطلب كه چه ميزان وقت و انرژي مي توانند براي كسب اطلاعات در اين بازار صرف كنند . بر خلاف سرمايه گذاری سنتي در بازار سهام، بازار قراردادهاي آتی محل سرمايه گذاري وجوهي است كه انحصارا براي كارهاي پر خطر كنار گذاشته شده اند . بعد از اينكه تصميم گرفتيد در این بازار سرمايه گذاري كنيد، سوال اصلي اين خواهد بود كه:
1 – آیا خودتان اقدام به معامله کنید؟
در اين حالت شما مسووليت تمامي تصميم ها را بر عهده داريد . انتخاب كالاي مورد معامله، صدور در خواست خريد و فروش به كارگزار، سپرده گذاري و كارهايي از اين قبيل . بديهي است شما در مواقعي اين كار را انجام خواهيد داد كه از دانش و اعتماد به نفس كافي در اين زمينه برخوردار باشيد.
2 – آیا از يك حساب مديريت شده استفاده مي کنید؟
در اين حالت كارگزار شما طبق توافقي كه با شما در هنگام باز كردن حساب انجام داده، اقدام به خريد و فروش از طرف شما خواهد كرد . مزيت اين روش استفاده از تجربه كارگزار و ايراد آن پرداخت هزينه اي به نام هزينه مديريت است.
3 – آیا به عضويت در مجموعه كالاها تمایل دارید ؟
در اين حالت وجوه سرمايه گذاران مختلف جمع آوري شده و سرمايه گذاری مي شود . هيچ یک از سرمايه گذاران داراي حساب شخصي نبوده و سود زيان به نسبت سرمايه بين افراد سرمايه گذاران تقسيم مي شود؛ البته باید به این نكته توجه داشت که ايجاد تنوع لزوما ريسك را حذف نخواهد كرد . بازار بازار قرادادهاي آتي است و ريسك همچنان پا بر جا.

Hits: 0