موانع تحقيق در باره مديريت در اسلام
1. تبليغ فراوان مديريت رايج غربى.
2. عدم حاكميت اسلام در قرون اخير.
3. دينزدايى پس از رنسانس.
4. وضعيت فلاكتبار مسلمانان.
5. مقايسه وضعيت مسلمانان با كشورهاى پيشرفته.
6. عدم تحول اساسى و انقلابى در ساختار علمى كشور، اعم از حوزه و دانشگاه.
7. غرق شدن در روزمرگىها و باورنداشتن توانايىهاى خود.
8. عدم توجه چند قرنه به اسلام، به عنوان مكتبى كه چهارچوب عمل اجتماعى را مشخص مىكند.
9. بىتوجهى به نظام ادارى يا حقوق ادارى، مانند ديگر رشتههاى حقوق عمومى.
پيشينه مباحث مديريتى اسلام در بين دانشمندان اهل سنت
تدوين نظام ادارى اسلام در ميان فرهيختگان اهل سنت، مانند بسيارى از تحقيقات اجتماعى و حكومتى و سياسى ديگر، پيشنهاى طولانىتر دارد. اين دانشمندان، نسلى از كتابهاى «نظام الحكم و السياسة» را بر مبناى كتاب و سنت پديد آوردهاند كه به دلالت تضمنى يا التزامى، نظام مديريتى اسلام را نيز معرفى كردهاند. در اين ميان، بعضى آثار يادشده، بالمطابقه به مباحث ادارى اسلام پرداختهاند.
اولين و قديمىترين پژوهش در اين زمينه، مربوط به على بن محمد بن مسعود خزاعى (متوفاى 789ق.) است كه تحت عنوان تخريج الدلالات السمعية على ما كان فى عهد رسول الله (ص) للحرَف و الصنائع و العمالات الشرعية در فاصله سالهاى 776 تا 786، از 66 تا 76 سالگى نگاشته است. خزاعى كه به قول دكتر محمد عماره غواص ماهر اقيانوس سنت و معمار سازمان دولت شامخ دينى است، اين هنر را نشان داد كه نظام ادارى اسلام را، كه در كتابهاى مختلف سيره و مغازى پراكنده و مانند دانه هاى تسبيح، از هم گسيخته بود، به شكل پيوسته عرضه كرد. پانصد سال بعد، رفاعه طهطاوى (متوفاى 1290ق) اين كتاب را تلخيص كرد و جزئى از كتاب نهاية الايجاز فى سيرة ساكن الحجاز قرار داد.
ابن ادريس كتانى، عالم مغربى نيز از كتاب خزاعى به اعجاب آمده، بر آن تعليقه زده و به اجزا و فصول آن افزود و اثرى را تحت عنوان تراتيب الاداريه پديد آورد. البته نسخهاى كه كتانى به آن دست يافت، فاقد جزء دهم (آخرين جزء كتاب خزاعى) و ناقص بود.
فاصله چند قرنه بين خزاعى و طهطاوى و كتانى نشان مىدهد كه در دورهاى طولانى، كتاب كتانى ناشناخته بوده است. البته اكنون كتاب تراتيب، از كتاب تخريج شهرت بيشترى دارد. اين آثار فقط نشانگر وجود مجموعه حرفه ها و صنايع و اعمال و نصب مسؤولان و متخصصانى براى آنها توسط رسول خدا (ص) است و از اصول و كليات مديريت خالى است، كه در حقيقت، بيان گر وجود سازماندهى و تقسيم كار در حكومت و مديريت رسول خدا (ص) است بدون اينكه قواعد مديريتى استخراج شود.
البته پيشگامى نامبردگان در مباحث ادارى اسلام، در ميان اهل سنت و نيز سابقه بيشتر دانشمندان اهل سنت از شيعه، نكاتى است كه از موارد فوق به دست مىآيد. بعدها اين سيره تكامل يافت و تاكنون ادامه دارد.
نكته مهم، تكيه قابل توجه پژوهشهاى اهل سنت بر سيره نبوى است، در حالى كه دانشمندان و مديريت پژوهان شيعى، بر سيره علوى در مديريت تأكيد كرده اند.
Hits: 0
